Wydanie specjalne

6

2010 * Kurier Galicyjski

Każdy, kto zarzucać będzie Koza-

i nazwany - „Zaporożcy piszą list do

jej terenie. Oto wypowiedź króla Zyg-

a kozacka niezależność denerwowała

długie lata względnego spokoju, ale

kom pijaństwo, podobny będzie panu

sułtana tureckiego”. Obraz nie po-

munta III, z naganą na to, co dzieje

ich i budziła agresję. Nigdy nie próbo-

Rosjanie zdecydowali się ostatecznie

Zagłobie odstawiającemu „akta strzeli-

wstał z samego tylko artystycznego

się na Ukrainie: „...zupełnie zapo-

wano wciągnąć Kozaków do współ-

na zniszczenie kozackiej enklawy.

ste” nad dzbankiem kozackiego miodu:

natchnienia, ale pod wpływem nie-

mniawszy o wierności i poddaństwie,

pracy, (poza okazjonalnym rejestrem

15 czerwca 1775 rosyjski generał

- Chamy taki miód piją! Boże, Ty

słychanego wydarzenia, jakie wtedy

kozacy uważają siebie odrębną Rze-

wojskowym), bo to wymagało dzia-

Piotr Tekely otoczył umocnienia Siczy

to widzisz i nie grzmisz? To rzekłszy

wstrząsnęło inteligencją rosyjską. W

czą Pospolitą... Cała Ukraina w ich

łania z pewnym rozmachem, z jakąś

wojskiem w ilości: 13 pułków kozaków

przechylił kwartę i wypróżnił ją do

tym właśnie czasie znaleziono au-

wizją przyszłości. A tymczasem Polacy

dońskich, 10 pułków piechoty oraz 8

rękach, szlachcice niewolni w swoim

dna. (Kwarta, to nie była ćwiartka!

tentyczny list, napisany do sułtana

zdawali się być raczej przytłoczeni

pułków kawalerii, i przedstawił Ko-

domu, w miastach i miasteczkach

Kwarta, to był prawie litr!)

Mehmeda IV (tego, który nam zabrał

ogromem problemów, jakie stwarzała

zakom rozkaz carycy Katarzyny II o

JKM cały zarząd, cała władza u ko-

Żeby zapewnić wojsku zaporoskie-

Kamieniec Podolski), przez atamana

im wielka prowincja i przez cały czas

likwidacji Siczy zaporoskiej. Przewaga

zaków, przywłaszczają jurysdykcję,

mu odpowiednią dyscyplinę, sędziowie

koszowego Iwana Sirkę i to ten list

nie dopracowali się koncepcji rozwoju

wojska rosyjskiego była tak wielka, że

ustanawiają prawa”...

kozaccy posiadali duży arsenał kar, od

zainspirował malarza.

Ukrainy i harmonijnego włączenia jej

nikt z Kozaków nie próbował nawet my-

W utyskiwaniu króla Zygmunta

wyliczenia których mogą Czytelnikowi

Iwan Sirko napisał swój list do suł-

do organizmu Rzeczypospolitej. Sicz

śleć o obronie. Nocą, wielu Kozaków

było wiele prawdy. Kozacy zaczynali

zbieleć włosy na głowie, ale w kon-

tana w roku 1676 i była to odpowiedź

powstawała i rozrastała się poza ich

uciekło łodziami na ziemie Chanatu

coraz mniej pasować do stosunków

tekście kar stosowanych w innych ar-

miach, prawo zaporoskie nie wydaje się

być jakoś specjalnie okrutne. Zarówno

system prawny, jak i sam zestaw kar

List sułtana do Zaporożców

nie był spisany. Istniał tylko, jako prawo

„Ja, sułtan, syn Mehmeda, brat Słońca

zwyczajowe. Zestaw kar zaczynał się

i Księżyca, wnuk i namiestnik Boga, Pan

od przykucia do armaty. Była to kara

królestw Macedonii, Babilonu, Jerozolimy,

pręgierza, ale zawierała w sobie bardzo

Wielkiego i Małego Egiptu, Król nad Króla-

niepokojący element oddania przyku-

mi, Pan nad Panami, znamienity rycerz, nie-

tego w ten sposób na łaskę i niełaskę

zwyciężony dowódca, niepokonany obrońca

zaporożców. Ktoś, do którego wielu z

Ataman Koszowy Iwan Sir-

miasta Pańskiego, wypełniający wolę same-

nich miało jakieś pretensje, przykuty

ko

go Boga, nadzieja i uspokojenie dla muzuł-

do armaty mógł zostać zatłuczony na

manów, budzący przestrach, ale

śmierć. Kary chłosty wykonywano pod

społecznych, jakie panowały w Rze-

i wielki obrońca chrześcijan – nakazuję Wam,

szubienicą. Wyższą karą było obcięcie

czypospolitej. W społeczeństwie sta-

zaporoskim kozakom, poddać się mi dobro-

palca, ucha, lub dłoni. Jako karę można

nowym, położeni gdzieś pomiędzy

wolnie bez żadnego oporu i nie kazać mi się

też było stosować odbierania majątku.

chłopstwem, szlachtą, a zaciężnymi

Sułtan turecki Mehmed IV

więcej Waszymi napaściami przejmować.

Za zabójstwo, kradzież i gwałt karano

żołnierzami, samym swoim istnieniem

Sułtan turecki Mehmed IV”

śmiercią. Wieszało się wtedy delikwen-

stanowili destabilizację zastanego po-

ta, zakopywało żywcem, wydawało tłu-

na list sułtana do Kozaków zaporo-

rządku i obowiązujących w Rzeczypo-

mowi na zlinczowanie, zabijało kijem,

skich. Za chwilę przytoczę Państwu

spolitej praw. Sytuacja pogorszyła się

wbijało na pal, albo zaczepiało na haku.

oba listy bez żadnych wykreśleń i

jeszcze bardziej, odkąd Sicz zaporo-

No, nie było lekko!

skrótów, byście Państwo mogli zo-

ska zaczęła prowadzić swoją własną

Sicz była głównie obozem szko-

baczyć, jak to wtedy było naprawdę.

politykę zagraniczną. Okoliczne pań-

leniowym dla wojska zaporoskiego

Może to Państwem wstrząsnąć. Ale

stwa wykorzystywały dziwną pozycję,

i przebywali w niej raczej Kozacy naj-

bo i czasy były wtedy niełatwe. Oba

jaką Sicz zajmowała w Rzeczypospo-

młodsi, uczący się dopiero wojskowe-

listy znajdują się obecnie w Bibliotece

litej i rozpoczęły z nią bezpośrednie

go rzemiosła. Ale nie zawsze tak było.

Publiczne w Petersburgu.

rozmowy, poza kontrolą rządu w War-

Zaporożcy byli takimi, jakimi byli.

odpowiedź Kozaków

Kozaczyzna rozwijała się bardzo aktyw-

Wielokrotnie dawali dowody na swoje

(pisownia oryginalna!)

nie, denerwując tym administrację pol-

pozytywne nastawienie do Polaków.

„Zaporoscy Kozacy do sułtana tureckiego!

Szukali do nich dojścia. W tym dążeniu

ską, nieprzywykłą do sytuacji, kiedy to

Ty, sułtanie, diable turecki, przeklętego diabła

byli przez Polaków najczęściej odpy-

bracie i towarzyszu, samego Lucyfera sekre-

nie ona, a ktoś inny zaczyna decydować

chani. Mówiono nam, że powodem tego

tarzu. Jaki z Ciebie do diabła rycerz, jeśli nie

była wielka jakoby różnica cywilizacyjna

o sprawach na podległym jej terenie.

umiesz gołą dupą jeża zabić. Twoje wojsko zja-

pomiędzy Polakami i Kozakami. Ale

da czarcie gówno. Nie będziesz Ty, sukin Ty

w tamtych czasach nikt nie powoływał

Załoga Siczy wymieniała się według

szawie. Kozacy, bez porozumienia z

synu, synów chrześcijańskiej ziemi pod sobą

się na różnice cywilizacyjne, bo takich

przyjętego systemu, mającego w razie

Polską, zaczęli brać udział w dyna-

mieć, walczyć będziemy z tobą ziemią i wodą,

długotrwałego pokoju zapewnić Koza-

stycznych walkach Tatarów krymskich

kurwa Twoja mać. Kucharzu Ty babiloński, ko-

Korespondencja

kom nieprzerwany kontakt ze sprawami

o władzę nad Chanatem. Zdarzało się

łodzieju macedoński, piwowarze jerozolimski,

wojskowymi. Pomiędzy okresami służ-

im też występować w roli interwentów

dyplomatyczna

garbarzu aleksandryjski, świński pastuchu

by na Siczy, Kozacy mieszkali głównie

w podobnych rozróbach na terenie

Wielkiego i Małego Egiptu, świnio armeńska,

Kozaków nie za-

poza Siczą, w specjalnych osadach ko-

państwa moskiewskiego.

kołczanie tatarski, kacie kamieniecki, podol-

zackich, słobodach, powstałych na za-

Bardzo dobre stosunki łączyły

wsze była prowa-

ski złodziejaszku i błaźnie dla wszystkiego, co

siedlonych przez Kozaków pustkowiach

Sicz z księstwami Gruzji, gdzie Koza-

dzona językiem

na ziemi i pod ziemią, szatańskiego węża po-

Dzikich Pól. Kozacy krzepli liczebnie,

cy wynajmowali się do ochrony gru-

tomku i chuju zagięty. Świński Ty ryju, kobyli

dyplomacji.

ale i majątkowo, opanowując wciąż

zińskiego handlu morskiego, a perski

zadzie, psie rzeźnika, niechrzczony łbie, kur-

nowe, puste dotychczas tereny. Po-

szach Abbas proponował im korzystne

wa Twoja mać. O tak Ci Kozacy zaporoscy od-

wstawały okręgi administracji kozackiej

przeniesienie się na tereny jego impe-

różnic po prostu nie było. Prawdziwy

powiadają, plugawcze. Nie będziesz Ty nawet

zwana pałankami, bardzo aktywne go-

rium. Ożywiona korespondencja dy-

powód konfliktu tkwił w czymś zupeł-

naszych świń wypasać. Teraz kończymy, daty

spodarczo, oparte na gospodarstwach

plomatyczna toczyła się też w rzadkich

nie innym. Polska szlachta już nie

nie znamy, bo kalendarza nie mamy, miesiąc

rolnych typu farmerskiego, na najemnej

chwilach spokoju, pomiędzy Siczą

chciała pamiętać, dlaczego i w jakich

na niebie, a rok w księgach zapisany, a dzień

sile roboczej, na handlu i wytwarzaniu

i imperium Tureckim. Doszło też do na-

okolicznościach stała się szlachtą.

u nas taki, jak i u was, za co możecie w dupę

lokalnych towarów przemysłowych.

wiązania stosunków dyplomatycznych

A zaczynała mniej więcej z tego sa-

pocałować nas.

Kozacy mieszkali też w tej części

pomiędzy Kozakami i cesarstwem Au-

mego poziomu, z którego startowali

Ataman Koszowy Iwan Sirko

Ukrainy, która była zasiedlona od lat.

strii. Już w roku 1594 na Sicz udał się

obecnie Kozacy. Też była to kiedyś

ze wszystkimi zaporożcami”

Zamieszkiwali też w miastach, gdzie

austriacki poseł wysłany przez cesarza

grupa niezależnych i bitnych wo-

zwano ich Kozakami grodowymi.

Rudolfa II, Erich Lassota von Steblau.

jowników, trochę żołnierzy, a trochę

Wynajmowali się chętnie jako ochro-

Kozacy w zamian za obietnicę napa-

bandziorów, którzy byli gotowi dla

niarze, żołnierze w prywatnych związ-

ści na Turcję, otrzymali sztandary ce-

swojego księcia, na jeden jego gest

kach militarnych, czasami – jako sta-

sarskie i 8 tysięcy dukatów. O co szło

dokonywać czynów chwalebnych, ale

Krymskiego. Po zajęciu Siczy Rosja-

jenni i woźnice. Polska administracja

cesarzowi? – Chyba o to, by poprzez

i niegodziwych, a cały czas w nadziei

kontrolą, bo do takiej kontroli Polacy nie

nie zburzyli wszystkie jej umocnienia

bardzo ich nie lubiła, bo Kozacy lek-

Kozaków, wciągnąć Polskę do wojny

książęcej nagrody.

mieli ani sił, ani środków. Nawet chyba

i budynki; archiwum i skarbiec zostały

ceważyli ją sobie i posłuszni byli tylko

z Turcją, co wzmocniłoby pozycję Au-

I książę im płacił. Ziemią, którą

nie mieli na to ochoty, ograniczając się

wywiezione do Moskwy, a starszyzna

swojej zwierzchności siczowej. Tego

strii. Nie wiadomo, czy Kozacy połapali

zrabowano sąsiadom, herbem, albo

do incydentalnych pacyfikacji zbyt zre-

kozacka aresztowana, by potem zo-

rodzaju Kozacy najchętniej zaciągali-

się, że ktoś nimi manipuluje.

tytułem. Teraz, na Ukrainie, na oczach

woltowanej kozaczyzny. Taka polityka

stać skazaną na więzienie i zesłanie.

by się do rejestru Wojska Polskiego,

Korespondencja  dyplomatyczna

szlachty polskiej powstawała nowa

musiała skończyć się tragedią.

Ziemie, należące do Zaporoża roz-

które to rejestry były jednak zwykle

Kozaków nie zawsze była prowadzo-

szlachta. I ten proces postępował bar-

Przyłączając się do Rosjan, Ko-

dano carskim dworzanom: Potiomkino-

przed nimi zamknięte.

na językiem dyplomacji. Kozacy mieli

dzo szybko! Czy to świadomie, czy

zacy zyskali niewiele. O ile w Polsce

wi, Wiaziemskiemu, Prozorowskiemu

Kozaczyzna rozwijała się bardzo

gęby niewyparzone i, jeśli kogoś nie lu-

instynktownie, szlachta polska wyczu-

kozacka samodzielność i odrębność,

i Razumowskiemu.

aktywnie, denerwując tym administra-

bili, „bluzgali” takiemu mową okropną.

wała w Kozakach swojego konkurenta.

aczkolwiek niemile widziana, była

cję polską, nieprzywykłą do sytuacji,

Zapewne Państwo pamiętacie znany

Polacy, przyzwyczajeni do niewolniczej

jednak tolerowana, to w państwie mo-

(„Kurier Galicyjski” nr 12/2008,

kiedy to nie ona, a ktoś inny zaczyna

obraz Ilii Riepina namalowany (w kil-

uległości chłopów polskich, tylko ta-

skiewskim o jakiejkolwiek samodziel-

30.06.2008 r. oraz nr 13/2008,

decydować o sprawach na podległym

ku wersjach) w latach 1878 – 1891,

kie zachowanie uważali za normalne,

ności mowy być nie mogło. Minęły

18.07.2008)