24

Wladcy Stanislawowa

31 sierpnia­11 września 2017 nr 16 (284) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Antoni Prot ­ milioner i bankrut

Spośród licznych przedstawicieli rodu Potockich krajoznawcy najwięcej

zastrzeżeń mają do ostatniego wlaściciela Stanislawowa ­ Antoniego Pro-

tazego Potockiego. Określenia ,,bankrut" i ,,marnotrawca" na zawsze przy-

lgnęly do niego, powtarzając się w kolejnych publikacjach historycznych.

ziemne wzdluż brzegów Afryki. Nie-

stety wojna rosyjsko-turecka, która

wybuchla w 1787 roku, polożyla kres

kompanii. Jednak dzielny przedsię-

biorca nie pozostal na lodzie ­ prze-

formowal swoją flotę handlową na

flotyllę slużącą do dzialań bojowych

armii rosyjskiej na Morzu Czarnym.

W tym samym czasie otwiera

Dom Bankowy w Warszawie z filią

w Machnówce, która obsluguje kon-

trakty w Dubnie i Lwowie. Staje się

też akcjonariuszem Kompanii Sol-

nej Leopolda von Beusta, lwowskiej

fabryki tkanin i sukienniczej manu-

faktury Rochana. W Warszawie zo-

staje wówczas otwarty wielki sklep

towarów kolonialnych ­ coś na wzór

wspólczesnego supermarketu. Sklep

ten również należal do utalentowane-

go finansisty.

Największą slawę przyniosla

jednak Potockiemu dzialalność go-

spodarcza we wlasnych majątkach.

Jako centrum Antoni obral sobie

Machnówkę i wybudowal w niej kilka

manufaktur, które produkowaly suk-

Żona Antoniego ­ Marianna z Lubomirskich, nie cechowa-

no, kapelusze, koldry, perkal, wozy

la jej wierność malżeńska

i meble. W organizację tego prze-

Za tę wspanialą dzialalność go-

w wieczysta dzierżawę. Chlopom

myslu wlączyl fachowców z Niemiec

Antoni Protazy Potocki

spodarczą król nagrodzil Antoniego

gwarantowano wolne przemieszcza-

i Francji. Obok manufaktur w Mach-

Prota orderem Orla Bialego. To naj-

nie się, gdy nie będzie im odpowiadal

nówce otwarto też aptekę i drukarnię.

a po jego śmierci ­ innych wujów Po-

IWAN BONDAREW

wyższe odznaczenie Rzeczypospo-

nowy wlaściciel. Ponieważ większa

W innych posiadlościach Potockiego

tockich. Otrzymuje wówczas niezle

tekst

litej mlody ,,biznesmen" otrzymal w

część starostw leżala na Ukrainie,

również zapanowal boom budowla-

wyksztalcenie pod okiem znanego

ilustracje z archiwum autora

drodze wyjątku ­ dotychczas nagra-

chlopi ukraińscy mogli z tej ustawy

ny. W Cudnowie otwarto produkcję

pedagoga i tlumacza, zakonnika-pi-

dzano nim jedynie wyższych urzęd-

w pelni skorzystać. Niestety, dalsze

Równocześnie ,,brzydkie kacząt-

jara Wojciecha Nafalskiego.

ników państwowych.

niesprzyjające dzialania polityczne

ko" rodu Potockich znalazlo swoje

W 1774 roku w Krakowie Antoni

Tak oszalamiające sukcesy go-

sprawily, że ten projekt pozostal jedy-

miejsce we wszystkich prawie pol-

spotyka osobę, która odegra wielką

spodarcze można wytlumaczyć dwo-

nie na papierze.

skich encyklopediach i slownikach.

rolę w jego życiu. Tym czlowiekiem

ma okolicznościami: po pierwsze

Na początku lat 90. majątek An-

I nie tylko w polskich ­ ukraińska

jest eksjezuita Michal Kosowski, któ-

Potocki nie interesowal się polityką

toniego Protazego szacowano na

Encyklopedia Ukrainoznawstwa wy-

ry do końca życia pozostanie dorad-

i dzialal jedynie w sferze gospodar-

60­70 milionów zlotych. Jak widać

stawia mu nawet ocenę dość pozy-

cą finansowym mlodego szlachci-

czej, po drugie ­ pomagal mu Mi-

ten ,,marnotrawca" powiększyl spa-

tywną. Pomyślalem sobie nawet, że

ca. Wspólnie z nowym przyjacielem

chal Kosowski ­ ,,szara eminencja"

dek po ojcu ponad dziesięciokrotnie.

gdyby amerykański pisarz Theodore

Antoni Prot wybiera się w podróż po

finansowego imperium magnata.

Ale, nawet będąc u szczytu slawy,

Dreiser żyl sto lat wcześniej, nasz bo-

Europie. Po powrocie z tej podróży

finansista przeżywal czasem trud-

hater móglby być pierwowzorem jego

w ciągu 1776­1781 roku przejmują

ne chwile, które psuly mu nastrój.

,,Finansisty". Czlowiek ten w ciągu

od opiekunów wszystkie należne

Pojedynek, którego

W posagu żony doszly posiadlości

swego niezbyt dlugiego życia odczul

Antoniemu majątki rodowe. Dostal

nie bylo

Pośród tej dzialalności Antoni nie

z centrum w Zwiagielu. Wszystko

radość zwycięstw i gorycz porażek,

mu się niezly spadek po ojcu i dziad-

zapomnial też o życiu osobistym. W

byloby dobrze, ale po śmierci teścia

o jego zaś upadku mówila cala Pol-

ku ­ 6 milionów zlotych w gotówce,

latach 80. XVIII wieku żeni się z cór-

(generala-lejtnanta wojsk rosyjskich),

ska. Warto więc, zanim przypniemy

miasteczko Lisoboki i Machnowski

ką generala Lubomirskiego, Marian-

teściowa wyszla po raz drugi za mąż

tej barwnej postaci utarte określenia,

klucz posiadlości kolo Berdyczowa.

ną. W 1790 roku przychodzi na świat

za Kaliksta Ponińskiego. Nie dawaly

dowiedzieć się więcej o jego życiu,

W 1782 roku Antoni nabywa miasta

ich jedyne dziecko, córka Emilia. To

mu spokoju majątki pasierbicy, więc

poprzedzającym bankructwo.

Cudnów pod Żytomierzem, Lubar

malżeństwo trudno jednak nazwać

rozpoczyna sądy o te ziemie z Po-

i Jampol nad Dniestrem.

szczęśliwym.

tockim. Protazemu udalo się jednak

6 milionów kapitalu

W listopadzie 1790 roku za sumę

odrzucić roszczenia nowego teścia

startowego

Od pończoch

15 tys. dukatów Protazy kupuje po-

i udowodnić bezpodstawność jego

11 września 1761 roku w rodzinie

do żaglowców

sadę wojewody kijowskiego. Byl to

żądań. Wówczas Poniński ucieka się

guzowskiego starosty Jana i Pauliny

W 1783 roku Antoni Prot zostaje

okres, gdy takie stanowiska otwar-

do dzialań ostatecznych ­ obraża pu-

z Szembeków Potockich przyszedl

wybrany jednym z zarządców ,,Pol-

cie kupowano, gdyż bylo to źródlo

blicznie Potockiego u wyzywa go na

na świat chlopiec, któremu na cześć

skiej Kompanii Handlowej", która

alternatywnych dochodów państwa.

pojedynek. Znając Ponińskiego jako

dziadka nadano imię Antoni. Ponie-

powstala dla handlu na Morzu Czar-

Żródlo dość obfite. Król Stanislaw

wspanialego szermierza, Protazy

waż w tym dniu przypadalo również

nym. Wlożyl w Kompanię wlasny

August zatwierdzil posadę w marcu

znalazl się w pikantnej sytuacji. Je-

święto św. Protazego i Jacka, maluch

majątek i od tej chwili ta organizacja,

następnego roku i Antoni Prot zająl

żeli przyjmie wyzwanie ­ grozi mu to

otrzymal na drugie imię Protazy, w

istniejąca dotychczas jedynie for-

Za rozwój gospodarczy Rze-

palac wojewody w Żytomierzu. Nowo

niechybną śmiercią, jeżeli odrzuci ­

skrócie ­ Prot.

malnie, zaczęla przynosić dochody.

czypospolitej Potocki zostal

mianowany wojewoda zostal wlą-

hańba na resztę życia. Bystry umysl

Po roku umiera ojciec i matka po-

Za wklad w rozwój handlu król Sta-

udekorowany orderem Orla

czony w sklad komisji budżetowej.

magnata znalazl jednak wyjście

nownie wychodzi za mąż za Andrzeja

nislaw August nagrodzil Potockiego

Bialego

Napisal wówczas odważny projekt

również z tej klopotliwej sytuacji.

Ogińskiego. Wkrótce w rodzinie zja-

orderem św. Stanislawa.

sprzedaży wiosek starostw państwo-

Wkrótce do Petersburga miala

wia się brat Antosia, Michal Kleofas ­

porcelany i wybudowano wielkie ma-

Niebawem w Chersoniu powstaje

wych ich wlaścicielom. Wiele miej-

wyruszyć delegacja, w skladzie któ-

przyszly kompozytor, autor znanego

gazyny zboża i żelaza. W Lubarze za

Dom Handlowy Antoniego Prota Po-

sca poświęcil w nim ochronie praw

rej byl Potocki. W tej sytuacji byl on

poloneza ,,Pożegnanie z ojczyzną".

200 tys. zlotych przekopano kanal ze

tockiego, a z czasem urząd banko-

chlopów. Na przyklad: chlopom bez

osobą nietykalną. A ponadto obraza

Niebawem rodzina ojca zabiera

śluzą oraz zalożono szkolę i biblio-

wy. Mlody przedsiębiorca organizuje

ziemi nadawano ziemię w dzierżawę,

posla ­ to obraza Rzeczypospolitej,

chlopca do Krakowa, gdzie począt-

tekę. W Jampolu wybudowano port

nawet wlasną flotę handlową, której

dzierżawiącym już ­ przekazywano

którą reprezentuje. Korzystając z tych

kowo pozostaje pod opieką dziadka,

rzeczny z magazynami.

trasy przebiegają przez Morze Śród-