29

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16–29 stycznia 2015 nr 1 (221)

z Sidorowa

List

do redakcji

W miejscowości Sidorów na tar-

danych 1726-1730, a Adam Pajgert

sławskiej. Kościół zaczął niszczeć.

nopolszczyźnie, położonej 10 km na

w swych pamiętnikach podaje datę

W okresie sowieckim w kościele mie-

południe od Husiatyna, jest niezwy-

1716, przy czym jest to data konse-

ścił się kołchozowy magazyn zboża.

kle interesujący zamek w kształcie

kracji świątyni). Sidorowski kościół

Po rozpadzie Związku Radzieckie-

okrętu. Zamek w Sidorowie stoi na

można z pewnością nazwać unikato-

go zezwolono tu na nabożeństwa w

wysokim wzgórzu, z trzech stron

wym, jego jednonawowa konstrukcja z

okresach świąt, odprawianych przez

otoczony jest dopływem Zbrucza –

węższym prezbiterium, zakończonym

kapłanów z husiatyńskiej parafii.

rzeką Suchodół, do której przed zam-

ostrokątną absydą z lekko wygiętymi

Cudowny obraz Marki Boskiej

kiem wpadają dwie mniejsze rzeczki

do wewnątrz bocznymi krawędziami,

Polacy zabrali w 1945 roku do War-

– Słobudka i Suchostaw. Zamek z

stanowi niezwykle ciekawą budowlę.

ty Bolesławskiej. W 1994 roku wyko-

wapiennych bloków zbudował Marcin

Zacytuję tu niewielki fragment arty-

nano kopię tego obrazu, ale niestety

Kalinowski, pochodzący ze znanego

kułu autorstwa znanego polskiego

sam obraz został wykradziony z

w tamtych czasach rodu, w latach 40.

badacza Jerzego Kowalczyka:

otwartego kościoła. Pozostała jedy-

XVII wieku. Zamek miał siedem wież

- Kościół dominikanów obser-

nie rama. Ponieważ we wsi nie było

i wydłużony z południa na północ

wantów w Sidorowie nabył niezwykłe-

zbyt wielu wiernych kapłani przestali

kształt. Długość zamku wynosiła 178

go planu – kształtu herbu Kalinowa na

tu przyjeżdżać. Do roboty zabrali się

metrów, a szerokość – zaledwie 30

cześć jego fundatorów Kalinowskich:

wówczas prawdziwi wandale: znisz-

m. Zamek ucierpiał podczas nawały

Marcina, kasztelana kamienieckiego

czyli i zrujnowali kościół. Zdarzało

Ruiny klasztoru jezuitów

tureckiej w 1672 roku, następnie zo-

(zm. w 1738 roku) i jego syna Ludwi-

się, że ludzie sami zamykali bez-

dynów i jezuitów w Żytomierzu za-

dla sióstr. Szarytek w klasztorze za-

stał odbudowany, lecz w XVIII wieku

ka, starosty winnickiego (zm. w 1770

bożników w kościele i dzwonili na

chowały się zabudowania dawnego

wsze było 14 i opiekowały się one

stracił swoje obronne znaczenie, po-

roku). Historia świątyni jest złożona.

milicję. Jednak nic to nie pomagało.

klasztoru zakonu sióstr miłosierdzia

50 chorymi, 160 dziewczętami i 60

padał w ruinę i w takim stanie prze-

Projekt murowanego kościoła i klasz-

Gdy wszedłem do kościoła pod

św. Wincentego a Paulo, popularnie

chłopcami. Jednak już po czterech

trwał do czasów obecnych.

toru najprawdopodobniej zamówił

koniec lata 2013 roku przeżyłem

nazywanych szarytkami. Ich po-

latach Żytomierz objęła kolejna fala

wołaniem jest opieka nad chorymi

represji przeciwko katolikom. Sio-

i sierotami. Sprowadził tu siostry

strom odebrano zarządzanie szpi-

biskup kijowski Józef Andrzej Za-

talem i sierocińcem. Tym niemniej

łuski, zaprosiwszy je z Pułtuska w

nadal pracowały tu do 1865 roku,

1766 roku. Za działalność politycz-

gdy klasztor ostatecznie zamknięto.

ną biskup został zesłany do Kaługi

Zabudowania zostały przekazane

i dopiero po powrocie z zesłania w

pod szpital wojskowy, który mieści

1773 roku udało mu się otworzyć u

się tu do dziś. Podczas ataku na

bankiera Teppera depozyt na 30 tys.

miasto Armii Czerwonej w 1943 roku

złotych na klasztor szarytek. Wkrót-

zabudowania zostały uszkodzone.

ce po tym biskup zmarł. Siostry w

Pozostało jedno piętro – prawdopo-

tym czasie przybyły do Żytomierza

dobnie też nadbudowane.

i osiedliły się w niewielkim drewnia-

Chciałem obejrzeć tę budowlę

nym domu. Dopiero na początku XIX

przy ul. Feszczenki-Czopińskiego

wieku dzięki fundatorom (wśród nich

22, ale ponieważ była niedziela i nie

był car Aleksander I) zakupiono dla

było nikogo z „naczalstwa”, nie uzy-

nich teren nad Teterewem i w latach

skałem pozwolenia. Gmach, który

Ród Kalinowskich pochodzi od

Marcin Kalinowski, ale projekt od-

szok na widok ołtarza głównego – był

1816-1840 wybudowano dwupię-

udało mi się jednak sfotografować

generała ziem podolskich Walente-

różniał się od jego realizacji. Plany

rozbity, krypty naruszone, a pośrodku

trową budowlę, mieszczącą szpital,

to prawdopodobnie dawny klasztor

go Kalinowskiego i Elżbiety Struś.

projektu zachowały się w materiałach

kościoła stała trumna, wywleczona z

aptekę, sierociniec, kaplicę i cele

szarytek.

Mieli trzech synów, z których naj-

prof. Mieczysława Gembarowicza i

krypt. Z pewnością nawet w czasach

młodszy – Marcin – został hetma-

były przez niego, według nas, atrybu-

koliszczyzny nie znęcano się w taki

nem polnym koronnym, a po śmierci

owane jako dzieło Jana de Wittego.

sposób nad kościołami.

zapraszamy

braci przejął w spadku wiele terenów

Według projektu kościół miał być

Po naradzeniu się z księdzem

na Podolu, m.in. Winnicę i Humań.

trzynawowy na planie krzyża łaciń-

zamknąłem kościół na kłódkę. Po

Zamek w Sidorowie w 1672 roku

skiego z transeptem i banią. Fasada

kilku dniach kłódkę rozbito. Dosze-

do telewizji

zajęli Turcy, ale odbito go w 1673.

miała być dwuwieżową opadającą w

dłem do wniosku, że trzeba stworzyć

Przez trzy lata komendantem zamku

części centralnej z dwoma kolumna-

w okolicy Towarzystwo Kultury i Ję-

kuriera galicyjskiego

był Jan Chrzanowski z żona Anną,

mi doryckimi, akcentującymi główny

zyka Polskiego i wziąć pod opiekę

którzy wsławili się później obroną

portal i frontonem z arką. Są tu pew-

sidorowski kościół. Tak powstało i zo-

Trembowli. Po opuszczeniu zamku

ne analogie z opadającym portalem

stało zarejestrowane Nadzbruczań-

przez Chrzanowskiego znów zajęły

i zdobnictwem kolumnowym portalu

skie Towarzystwo Kultury i Języka

go wojska tureckie. Następnie zamek

kościoła karmelitów bosych w Berdy-

Polskiego. Pierwszym naszym zada-

odbudował kolejny potomek rodziny

czowie, wcześniejszym dziełem Jana

niem było uporządkowanie kościoła,

Kalinowskich – kasztelan kamieniec-

de Wittego. Fasada berdyczowskie-

przeprowadzenie remontu ołtarza i

ki Marcin Kalinowski (?-1738), który

go kościoła jest bezwieżowa, ale

krypt oraz wstawienie nowych moc-

wybudował też niezwykły pod wzglę-

struktura całości jest identyczna tej

nych dębowych drzwi. Włączyli się

dem architektonicznym kościół. W

zaprojektowanej dla Sidorowa.

mieszkańcy Sidorowa i osoby nam

kryptach kościoła spoczął Marcin

Zrealizowany kościół w Sidoro-

życzliwe. Remont dachu kościoła

wraz z innymi członkami rodu. Po

wie nabył niezwykłego kształtu przez

udało się ukończyć ubiegłej jesieni.

śmierci jego syna Ludwika Kalinow-

próbę nadania mu kształtu herbu

Pozostał jeszcze uszkodzony dach

skiego ziemie odziedziczyła córka

Kalinowa – strzały z łuku z dwoma

na jednej z wież, ale materiały mamy

Tekla Bielska, a później córka Biel-

gwiazdami. Ten efekt osiągnięto,

już zakupione, a remont planujemy

skich – Aniela Miączyńska.

jak wydaje się, w drugim etapie bu-

zakończyć na wiosnę.

Na początku XIX wieku zamek

dowy. Początkowo kościół miał być

Największą radość sprawił nam

Drodzy Przyjaciele, z myślą

Galicja”. A także wiele innych

wykupił Ignacy Pajgert i w ten spo-

jednonawowy z prostokątnym pre-

wszystkim – członkom Nadzbruczań-

o Was, uruchomiliśmy wyjątkowy

ciekawych tematów.

sób Sidorów przeszedł do rodziny

zbiterium i dwoma kwadratowymi

skiego Towarzystwa Kultury i Języka

Pajgertów, do których należał do

wieżami, wysuniętymi poza fasadę.

Polskiego i wszystkim Polakom za-

projekt –

Subskrybujcie nasz kanał:

1941 roku. Poeta i malarz Józef Paj-

Prawdopodobnie w kolejnym etapie

mieszkałym w okolicy Husiatyna fakt,

„Kurier Galicyjski TV”.

Kurier Galicyjski

gert (używał takiej pisowni nazwi-

budowy dodano część trójkątną (po-

że 16 grudnia miała miejsce niedziel-

Nowe spojrzenie

na YouTube

ska), miał tu olbrzymią bibliotekę.

dobną do grotu) w zamknięciu pre-

na msza św. w uporządkowanym

na zwyczajne

(www.youtube.com/user/

Rodzina Pajgertów zbudowała nowy

zbiterium i nadano gwiaździsty plan

kościele w Sidorowie. Kościół p.w.

wydarzenia.

KurierGalicyjski)

zamek, w którym mieszkali, stary

podstawom wież. Nie wiemy kto był

Zwiastowania Marii Panny jest do-

Są to krótkie filmy, które po-

i pierwsi dowiadujcie

zamek zaczął popadać w ruinę.

autorem tego pomysłu.

minikański, będziemy prosić ojców z

kazują najciekawsze wydarzenia

się o nowych filmach.

Tam, gdzie budowano potężne

Kościół został zbudowany dla

Husiatyna, aby na wiosnę, od święta

ze Lwowa i całej zachodniej Ukra-

Bądźcie z nami i nie przegap-

mury forteczne, stawiano też wieże

dominikanów, którzy byli tu do 1784

Zwiastowania NMP, odbywały się tu

kościelne i klasztory. Potomek Kali-

roku, do czasów, kiedy Austriacy za-

coniedzielne msze święte.

iny. Zawsze obiektywne, zawsze

cie kolejnych odcinków „Kurier

nowskich – kolejny Marcin – stawia

częli zamykać klasztory. Od tej chwili

JAN PIEJKO

prawdziwe, zawsze na czasie.

Galicyjski TV”.

świątynię z miejscowego piaskowca.

kościół przetrwał jako farny do 1945

prezes Nadzbruczańskiego

Od 20 lutego prezentujemy

Do zobaczenia na: www.

Istniejąca do dziś świątynia pocho-

roku. Po zmianie granic Polacy z Si-

Towarzystwa Kultury

też cykl reportaży „Nieznana

kuriergalicyjski.com

dzi z lat 1730-1741 (według innych

dorowa przenieśli się do Warty Bole-

i Języka Polskiego