22

Okruchy historii

16–29 stycznia 2015 nr 1 (221) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

karaj Awazy – cichy głos łuckich karaimów

Jeszcze 80 lat temu Łuck uchodził za jedno z głównych skupisk Karaimów w Europie.

Nad Styrem stała drewniana kienesa, na ówczesnych obrzeżach miasta znajdował się

karaimski cmentarz, w latach trzydziestych ukazywało się pierwsze w historii narodu cza-

sopismo w języku karaimskim. Co pozostało po Karaimach we współczesnym Łucku?

Pamięć nielicznych? Nazwa wąskiej uliczki nad Styrem?

się elity intelektualnej. W 1913 dzia-

granicy z ziemiami Zakonu Kawale-

ELŻBIETA ZIELIŃSKA

łacz społeczny i czynny uczestnik

rów Mieczowych.

ruchu odnowy języka karaimskiego

Karaimi to jeden najbardziej za-

Sergiusz Rudkowski założył i reda-

gadkowych narodów, którego niezwy-

Karaimi nad Styrem

gował rosyjskojęzyczne czasopismo

kła historia związana jest z dziejami

Obecność Karaimów w Łucku

„Sabach” (z karaimskiego Poranek).

Rzeczpospolitej. Do dziś na Krymie,

również związana jest z osobą wiel-

Wybuch pierwszej wojny światowej

na Litwie i na zachodniej Ukrainie za-

kiego księcia Witolda. Mordechaj

spowodował, że ukazał się tylko je-

chowały się architektoniczne pamiąt-

Sułtański (żyjący w Łucku na przeło-

den tom tego czasopisma.

ki, świadczące o wielowiekowej obec-

mie XVIII i XIX w. uczony karaimski)

W związku z przymusową ewa-

ności Karaimów na tych terenach.

dowodzi, że za zgodą Witolda sto

kuacją przed wojskami niemieckimi

rodzin karaimskich sprowadzonych

w głąb imperium, zarządzonymi

z Krymu miało się osiedlić na pra-

Kara im znaczy czytający

przez władze carskie, liczba Kara-

Skomplikowana etnogeneza Ka-

wym brzegu rzeki Styr, naprzeciw

imów w Łucku gwałtownie spadła

raimów krymsko-polskich wywodzi

twierdzy, w miejscu zwanym Krasna

po pierwszej wojnie światowej. Mie-

lud od dawnych Chazarów i Połow-

Góra. Łuccy Karaimi byli handlarza-

czysław Orłowicz w wydanym w roku

ców – półkoczowników o tureckich

mi, rzeźnikami, młynarzami, karcz-

1929 Ilustrowanym przewodniku po

korzeniach, zamieszkujących ste-

marzami. W XIX i XX niektórzy pra-

Wołyniu tak charakteryzuje tutejszą

powe tereny nad Morzem Czarnym

cowali jako urzędnicy. Źródła histo-

dzielnicę karaimską: Obecnie miesz-

i Kaspijskim. Około VIII-IX w. misjo-

ryczne dowodzą, że stanowili dość

ka w Łucku około 70 Karaiców, któ-

narzom karaimskim, przybyłym z

ścisłe skupisko w obrębie miasta –

rzy trudnią się rzemiosłem, względ-

Palestyny udało się ich nawrócić na

większość rodzin mieszkała w oko-

nie pracą biurową, a mieszkają w

nową doktrynę religijną, wywodzącą

licach biegnącej wzdłuż Styru ulicy

dworkach przy ulicy Karaimskiej. Stoi

się z judaizmu.

Karaimskiej, której nazwa pozostała

tu też drewniana karaicka kenesa,

W książce Grzegorza Pełczyń-

niezmieniona do dziś (jeśli zignoro-

(bóżnica), ciekawy okaz polskiej ar-

skiego Najmniejsza mniejszość.

wać okres między 1944 a 1991, gdy

chitektury.

Rzecz o Karaimach polskich czy-

nosiła imię Kalinina). Anna Sulimo-

tamy, że nazwa „Karaimi” oznacza

wicz i Mariola Abkowicz – badaczki

Prezydent RP Ignacy Mościcki wśród karaimów. Łuck,

jednocześnie nurt religijny i grupę et-

dziejów narodu karaimskiego ustali-

czerwiec 1929 rok

Drewniana Kienesa

Wspomniana świątynia prze-

niczną. Doktryna powstała w VIII wie-

ły, że pierwsza wzmianka o ulicy Ka-

trwała aż do roku 1972, gdy została

przez Sejm reformy dotyczące

chodzimy, lecz własne mamy osobne

ku, a do jej wyłonienia się z głównego

raimskiej w Łucku pojawiła się już w

strawiona przez pożar. Na szczęście

gmin żydowskich, z którymi Karaimi

swoje bożnice, osobnych swego wła-

nurtu judaizmu doprowadził sprzeciw

1561 roku.

zachował się dokładny opis świątyni

często bywali myleni. Oto fragment

snego obrządku duchownych, to jest

wobec traktowania przez faryzeuszy

osiemnastowiecznej Prośby Synago-

i wyposażenia, sporządzony przez

jednego tylko kantora, który oraz jest

Talmudu jako księgi świętej. Na czele

Odezwa do Deputacji

Adama Wojnicza (A. Wojnicz, Łuck

gi Karaimów łuckich do Deputacji, w

duchownym i rzeźnikiem do rznięcia

ruchu stanął Anan ben Dawid z Basry,

O niebagatelnym znaczeniu

na Wołyniu, 1922): „Karaimi mają

którym dokonują ciekawej autocha-

mięsa na pokarm. Ten przez nas sa-

który nauczał, że nie wolno nic doda-

łuckiej gminy karaimskiej w XVIII

małą skromną kenesę z drzewa

rakterystyki: „My, Żydzi karaimy, co

mych obierany bywa. Trefu żadnego

wać ani ujmować z tego, co głosi Bi-

wieku świadczy fakt, iż to właśnie jej

zbudowaną, przy ulicy Karaimskiej

po polsku znaczy bibliarze, różniący

nie znamy prócz krowy cielnej, tej

blia. Religia karaimska oparta jest za-

przedstawiciele zwrócili się w imieniu

nad Styrem. Budynek jakoby z XVIII

się od zburzenia Jerozolimy obrząd-

nam bić i z takowej zarżniętej mięsa

tem na Starym Testamencie, którego

całego narodu do obradującego Sej-

wieku, czworoboczny z dwuspado-

kiem od Żydów rabinitów we wszyst-

jeść nie godzi się. Po polsku cho-

centrum stanowi Dekalog. Nadrzęd-

mu Wielkiego w obronie własnych

wym dachem (mansard) pokrytym

kiem, albowiem do ich szkoły nie

dzimy, trunków tych wszystkich co i

ną zasadą religijną jest indywidualne,

interesów. Chodziło o planowane

gontami. Wewnętrzne urządzenie

chrześcijanie i naczyń używamy, na

niezależne od jakichkolwiek autory-

świątyni o charakterze wschodnim

fabrykach robimy, w zakordonowych

tetów przyswajanie i interpretowanie

trochę przeładowane ozdobami –

miastach Haliczu i Kukizowie grunta

tekstów biblijnych. Nazwa doktryny

są to różne stylizowane motywy ro-

siejemy i obrabiamy, u chrześcijan

pochodzi od arabskiego qara (czytać,

ślinne, egzotyczne. Pułap wgięty w

służymy, pisma hebrajskiego tylko

recytować). Obowiązek indywidualnej

górę, z kasetonem pośrodku, cały

do religii używamy, a między nami

pracy z Pismem wymuszał na wy-

klejowo wymalowany. Naprzeciwko

tureckiego języka; okopiska osobne

znawcach naukę hebrajskiego, jako

drzwi wchodowych na podniesieniu

zakładamy, w trumnach się grze-

języka oryginału (przekład na karaim-

umieszczony jest ołtarz (pechał) w

biemy; słowem, we wszystkim od

ski uważano za skażony interpretacją

stylu odrodzenia (uszkodzony pod-

Żydów się różnimy”.

tłumacza).

czas wojny); składa się z trzech kon-

Wspomniane okopiska, to nic

dygnacji z kolumnami korynckiemi.

innego, jak cmentarze. Karaim-

Gwardia Witolda

W kondygnacjach ołtarza mieszczą

ska nekropolia istniała w Łucku do

Z Krymu na tereny Wielkiego

się zwoje Pisma Świętego. W środ-

drugiej wojny światowej. Cmentarz

Księstwa Litewskiego Karaimów

kowej wnęce znajduje się szafka z

położony był na łagodnym zboczu

sprowadził w latach 1397-98 wielki

bogato rzeźbionemi drzwiczkami,

schodzącym ku zakolu Styru. W la-

książę Witold. Wraz z wracającym

zakrywanemi firanką (travella). We-

tach trzydziestych miejsce to znajdo-

z wyprawy wojennej przeciw Złotej

wnątrz przechowują się rodały, w ak-

wało się na obrzeżach miasta, dziś

Ordzie wojskami litewskimi, na Litwę

samitnych futerałach, przyozdobione

to gęsto zabudowane, ścisłe cen-

przybyło kilkaset rodzin karaimskich.

tablicami wotywnemi, srebrnemi z

trum Łucka. Po dawnym cmentarzu

Większość z przybyłych osiadła w

XV, XVI, XVII i XVIII wieków. Rodały

nie został ślad. Wyobrażenie o tym,

Trokach. Motywy działania księcia

są to pergaminowe zwoje z przyka-

jak wyglądało okopisko dają zdjęcia

Witolda były dwojakie. Po pierwsze

zaniami Boskiemi, które przy wysta-

udostępnione na stronie internetowej

Karaimi ze względu na język bliski

wianiu przykrywają się srebrnemi

Związku Karaimów Polskich (www.

do tatarskiego (należy do kipczackiej

koronami. Bliżej ku środkowi nawy

karaimi.org). Przedstawiają one wier-

podgrupy języków tureckich) byli na-

głównej stoi stół bim (nazwa tatar-

nych modlących się na cmentarzu w

turalnym pośrednikiem w kontaktach

ska), służy do odczytywania modlitw

lipcu – w okresie tradycyjnego postu

z Chanatem Krymskim. Po drugie,

w czasie nabożeństwa. Kobiety znaj-

upamiętniającego epidemię dżumy,

uważani byli za lud wyjątkowo uczci-

dują się w babińcu, na górze, dokąd

która w 1710 zdziesiątkowała lud-

wy i niesprzedajny, dlatego Witold

mają wejście z przedsionka”.

ność karaimską.

postanowił powierzyć im funkcję

swojej gwardii przybocznej. Oprócz

głównej siedziby księcia na zamku

Głos, który ucichł

Trudny wiek dwudziesty

Wizyta hachana karaimów Seraji Szapszała w Łucku. Ha-

Mimo, iż w okresie międzywo-

Początek dwudziestego wie-

w Trokach, oddziałami karaimskimi

chan Seraja Szapszał (siedzi w centrum) wśród duchow-

jennym liczba łuckich Karaimów nie

ku to w dziejach łuckich Karaimów

obsadzono zamki w ponad trzydzie-

nych karaimskich. 1932 rok

przekraczała stu osób, nadal stano-

okres samoidentyfikacji i tworzenia

stu miejscowościach położonych na