W 40. rocznicę śmierci

15

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16–29 stycznia 2015 nr 1 (221)

kazimierz Wyka –

krakowska szkoła krytyki literackiej

Urodził się 19 marca 1910 roku z Wojciecha i Marii z domu Piątkiewicz, niedaleko

Chrzanowa w Krzeszowicach, jak sam mawiał, w jednym z najważniejszych miast

Galicji, słynnym rezydencją hr. Adama Potockiego, ówczesnego namiestnika tego

północno-wschodniego Landu Austro-Węgier. Nazwisko Kazimierza Wyki kojarzy się

przede wszystkim z motylkową rośliną pastewną, choć on sam w artykule Polacy

i Niemcy (1973) twierdził, że to nazwisko „Weck” jego niemieckich przodków.

centrując się głównie na romantyzmie

ANDRZEJ SZNAJDER

i Młodej Polsce. Nawiązują do tego

prace „Cyprian Kamil Norwid, poeta

Był znanym i cenionym polskim

i sztukmistrz” (1948) oraz „Legenda

krytykiem i historykiem literatury.

i prawda Wesela” (1950).

Ukończył Gimnazjum im. Adama Mic-

Współcześni specjaliści od kry-

kiewicza w Krakowie, a w latach 1928-

tyki literackiej są zdania, że Wyka

32 studiował polonistykę na Uniwer-

wykazywał duże możliwości in-

sytecie Jagiellońskim. Był uczniem

terpretacji i wszechstronny zmysł

Ignacego Chrzanowskiego, Stefana

syntezy. Choć po wojnie przyjął w

Kołaczkowskiego i Kazimierza Nit-

dużym stopniu marksistowskie me-

scha. Po studiach pracował aż do

tody badawcze, to po roku 1956 z

wybuchu wojny jako asystent na tej

nich zrezygnował na korzyść całej

uczelni. Jego debiutem krytycznym

gamy innych środków krytyki i metod

była publikacja w magazynie „Kino”

badawczych w literaturze. Pisał też

w 1930 roku, w artykule „O najlep-

eseje z innych dziedzin, m.in. sztuki

szych filmach sezonu wypowiadają

czy filmu.

się czytelnicy”. Natomiast pierwszym

Z 1956 roku pochodzą jego „Szki-

własnym artykułem krytycznym był

„Czas i człowiek w Nocach i dniach”.

ce literackie i artystyczne” dotyczące

literatury polskiej XIX i XX wieku. Są

„Było to dziesięciolecie młodości mo-

w nich prace o Mickiewiczu, Norwi-

jego pokolenia, jak u wszystkich do

dzie, Wyspiańskim, Sienkiewiczu,

tej generacji przynależnych, przecię-

Staffie i Żeromskim. Trzy lata później

te przymusowym milczeniem od je-

ukazała się książka Wyki „Rzecz o

sieni 1939 roku” – wspominał autor

wyobraźni” stanowiąca zbiór esejów

w przedmowie do „Starej szuflady”.

m.in. o Baczyńskim, Gałczyńskim,

Jest to zbiór utworów krytycznych

Tuwimie, Białoszewskim, Herbercie

z lat 1932-39, wydany po wojnie.

czy Różewiczu. Autor pisał w niej,

Otwiera go Norwid z Brzozowskim

że tylko w ramach poznania poprzez

– „na Brzozowskim i na Norwidzie

wyobraźnię zdobywa poeta to, co

uczyliśmy się, czym jest literatura

zdaje się go łączyć z każdym twór-

i czym może być krytyka”. Są też w

cą artystycznym. Zdobywa i osiąga

tej szufladzie teksty o Borowym, Go-

przedmiot konieczny, czyli to, co ist-

jawiczyńskiej, Irzykowskim, Krucz-

nieje obiektywnie, poza sferą genezy

kowskim, Nałkowskiej i Wittlinie.

czy wyobraźni.

W 1937 roku Kazimierz Wyka

Z 1963 roku pochodzi praca

obronił doktorat „Studia nad progra-

Wyki „Pan Tadeusz”, składająca się z

mem Młodej Polski”. W Krakowie, z

dwóch tomów – „Studia o poemacie”

którym związany był niemal przez

i „Studia o tekście”. Dwadzieścia lat

całe życie, powstało przed wojną oko-

później Państwowy Instytut Wydaw-

ło 150 jego rozpraw, szkiców, recenzji

niczy wydał jego książkę „Odeszli”.

i felietonów publikowanych w takich

To nie tylko zbiór tekstów o niektó-

znanych w tamtym czasie pismach

Kazimierz Wyka

rych wielkich tamtej epoki, lecz także

jak „Gazeta Polska”, „Tygodnik Ilu-

o ludziach mu bliskich; rodzicach,

strowany”, „Czas”, „Rocznik Literacki”

Lata wojny i okupacji spędził

marksistowską pozostał bezpartyj-

Antoni Słonimski. Był to pierwszy

nauczycielach, kolegach. Pięknie

czy „Atheneum”. Uważany jest przez

Kazimierz Wyka razem z rodziną w

ny. Jest przykładem intelektualisty,

w powojennej Polsce wspólny pro-

podsumowała to dzieło jego córka

wielu za mistrza eseju literackiego.

Krzeszowicach pracując w tartaku

który w zniewolonym przez komu-

test intelektualistów. Podpisy pod

Marta Wyka: „syn, uczeń, przyjaciel

Jeszcze przed 1939 rokiem powstała

ojca i zajmując się tajnym naucza-

nistów kraju potrafił zachować się

nim złożyli m.in. Maria Dąbrowska,

ukazuje tych, którzy z jego życia ode-

jego świetna monografia „Modernizm

niem. Swoje spostrzeżenia i refleksje

przyzwoicie. W latach 1963-65 pia-

Jerzy Andrzejewski, Julian Tuwim i

szli, ubożąc je, lecz i pomnażając o

polski” rozszerzona potem i wydana

dotyczące tego ponurego czasu za-

stował stanowisko prorektora UJ.

Melchior Wańkowicz.

egzystencjalną refleksję”.

pod tytułem „Młoda Polska”.

warł w szkicach wydanych po wojnie

Wypromował kilkadziesiąt prac ma-

„Krakowska szkoła krytyki lite-

Ostatnia praca Wyki z historii

Tuż przed wybuchem wojny

w książce „Życie na niby”. To nieco

gisterskich i kilkanaście doktorskich.

rackiej” była pierwotnie seminarium

literatury polskiej jest wydaną po-

powstały pisma krytyczno-literackie

ironiczna opowieść o polskim patrio-

Wychował i wykształcił kilka poko-

prowadzonym przez Wykę w latach

śmiertnie niedokończoną monografią

zebrane potem w zbiór „Pokolenia

tyzmie i życiu skrępowanym cenzurą

leń polonistów, pisarzy i krytyków.

50. na polonistyce UJ. Jej twórca

„Reymont, czyli ucieczka do życia”.

literackie”. Wyka przedstawia w nich

okupanta. Jest w niej analiza klęski

Wśród jego uczniów i naśladowców

był autorem pojęcia tzw. „literatu-

Trzy lata przed śmiercią otrzymał

najpierw rozwój problemu „pokole-

wrześniowej i dokładny opis dnia po-

są m.in. Konstanty Puzyna czy An-

ry obrachunków inteligenckich” lub

Nagrodę Państwową I stopnia w

nia”, dalej omawia temat „pokoleń li-

wszedniego Polaków w zniewolonym

drzej Kijowski.

krótko „literatury obrachunkowej”.

dziedzinie Kultury i Sztuki z podkre-

terackich”, by przejść do analizy epok

kraju.

Tak, jak przed wojną, dalej cha-

Określał nim powojenne powieści,

śleniem, za twórczość eseistyczną.

– klasycyzmu, narodzin romantyzmu,

Po wojnie wrócił Kazimierz Wyka

dzał po górach, choć Tatry były już

których bohaterami byli inteligenci

Zmarł w Krakowie, w nocy z 18 na

potem jego rozkwitu oraz schyłku.

na Uniwersytet Jagielloński, w 1946

wtedy trochę za trudne, więc poko-

dokonujący rewizji swoich postaw

19 stycznia 1975 roku. Pięć lat póź-

W czasie wolnym pasjonowała

roku habilitował się, a dwa lata póź-

chał Gorce. Miał też pasję kibica pił-

życiowych w wojennej i powojennej

niej ustanowiono przyznawaną do

go turystyka górska. W połowie lat

niej został profesorem. Od roku 1945

karskiego, a przed wojną był nawet

rzeczywistości. Tezę o takiej prozie

dziś „Nagrodę im. Kazimierza Wyki”

trzydziestych wyjeżdżał z żoną Ja-

był też przez pięć lat redaktorem

czynnym zawodnikiem.

sformułował po raz pierwszy w ar-

w dziedzinie krytyki literackiej. Obie

dwigą do Zakopanego, a raz urze-

naczelnym magazynu „Twórczość”.

W 1964 roku podpisał tzw. „List

tykule „Rozrachunki inteligenckie”

jego córki kontynuują intelektualne

czony książką „Na wysokiej połoni-

Współtworzył powstały w 1948 roku

34” w obronie kultury polskiej, za

opublikowanym w 1946 roku przez

dzieło ojca. Marta Wyka jest kryty-

nie” Stanisława Vincenza spędził z

Instytut Badań Literackich PAN, któ-

co nie został rektorem krakowskiej

„Odrodzenie”.

kiem i historykiem literatury, a Małgo-

nią lato w huculskiej Worochcie. Tuż

rym kierował w latach 1953-70.

uczelni. Autorzy tego listu domagali

W swoich pracach krytycznych

rzata Wyka uprawia rysunek, grafikę,

przed wojną przyszła na świat ich

W roku 1952 został Wyka wy-

się od rządu złagodzenia cenzury.

akcentował moralno-społeczną odpo-

malarstwo i fotografię.

pierwsza córka Marta, a podczas

brany na posła do sejmu I kadencji

W kancelarii Cyrankiewicza pismo

wiedzialność literatury, a jako historyk

wojny druga – Małgorzata.

i mimo pewnej fascynacji ideologią

to złożył w imieniu sygnatariuszy

literatury zbadał jej wiek XIX i XX kon-

KG