10

Polemika

16–29 stycznia 2015 nr 1 (221) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Fantazje na temat galicji

Nie jestem pewien, czy jakiś inny sztuczny twór historyczny oprócz Galicji, tyle

razy zwracał na siebie uwagę po odejściu w niebyt. Raz już zaczynałem artykuł sło-

wami swego niemieckiego kolegi: „Galicja staje się modna”. Był to tekst o tworze-

niu mitu Galicji, o literackiej podstawie tego zjawiska, o braku badań nad przeszło-

ścią kraju, o nostalgii i specyficznym „niemieckim” zainteresowaniu tematem.

Dlatego, gdy współcześni ga-

reszty narodu, bo życie przez 150 lat

WASYL RASEWYCZ

licjanie z brawurą ogłaszają, że w

pod cywilizowaną władzą niemiecką

Obecne zainteresowanie Galicją

1861 roku Galicja otrzymała autono-

dało się we znaki. Galicyjscy Ukra-

bije wszelkie rekordy. Powstała Ukra-

mię i od tego czasu była samorządną

ińcy zajęli trochę wyższy szczebel w

ińska Partia Galicyjska, która ma

prowincją, podkreślając głębię swej

hierarchii nazistów niż reszta ukraiń-

bronić interesów regionu. Założono

europejskiej tradycji, wskazuje to,

skich „podludzi”. Życie w Dystrykcie

Europejskie Galicyjskie Zgromadze-

że nie znają oni sensu problemu,

Galicja odróżniało się od polityki w

nie (EGZ). Seminaria, historyczne

lub świadomie nim manipulują. Lider

Reichskomisariacie Ukraina. W Dys-

rekonstrukcje, dyskusje, prezentacje,

EGZ Wołodymyr Pawliw, zapewnia,

trykcie Ukraińcy mogli uczęszczać

promocja symboliki – są to współ-

że królestwo Galicji miało prawdziwą

do szkół i nawet zdobywać wyższe

czesne zabiegi. Świadczą o tym, że

autonomię, co daje poczucie przy-

wykształcenie. Nie mogli na to liczyć

zarówno „idea galicyjska”, jak i sama

należności do wielkiej europejskiej

Polacy, a Żydów w ogóle wymordo-

współczesna Galicja, są produktem

cywilizacji. Rzecz w tym, że dla Ru-

wano.

informacyjnym czyli wirtualnym.

sinów-Ukraińców ta autonomia była

Kolejnym krótkim epizodem na-

Taki wniosek nasunął mi się po

najmniej pożądaną. Bardziej odpo-

zistowskiego projektu „Galizien” stało

dyskusji z jednym z najbardziej zna-

wiadała im sytuacja, gdy o wszystkim

się powołanie Dywizji SS „Galizien”.

nych znawców Galicji profesorem

decydowano nie we Lwowie, a w sto-

Odczuwając porażkę na Froncie

Larrym Wolffem. Pod koniec naszej

licy imperium – Wiedniu. Kiedy Wie-

Wschodnim, naziści przymknęli oczy

rozmowy powiedział, że projekt „Ga-

deń występował w roli najwyższego

na nieczystość rasową Galicjan-

licja” jest nie mniej interesujący niż

sędziego. Nadanie autonomii Galicji,

Ukraińców i pozwolili im umierać za

historia tej austriackiej prowincji, ale

gdzie prawie wszystkie posady w ad-

III Rzeszę.

wątpi, żeby starczyło mu czasu i sił

ministracji i praktycznie cała władza

Niemiecko-faszystowski projekt

do napisania jeszcze jednej książki

przebywały w rękach polskich, ozna-

w Galicji zakończył się w 1944 roku

na ten temat. Byłaby to książka o za-

czało faktycznie całkowite bezprawie

pełnym fiaskiem, zabierając na dzie-

dziwiających przykładach „wynurza-

dla Rusinów-Ukraińców.

siątki lat możliwość używania tej na-

nia” się od czasu do czasu tematyki

Ten krótki „świąteczny” esej jest

zwy w pozytywnym sensie. Do tego

galicyjskiej, o stałych próbach instru-

wspaniałą demonstracją tego, że

doszła sowiecka propaganda anty-

zadbała również o nazwę dla Cerkwi

Polacy starali się jeszcze głębiej

mentalizowania mitu Galicji i próbie

współczesne galicyjskie odrodzenie

ukraińska i antyzachodnia. O Galicji

Unickiej, bo w tej nazwie nie było ni-

opanować wszystkie poziomy życia

zagrania na nostalgicznych strunach.

opiera się na historycznych nieścisło-

zapomniano na długie dziesięciole-

czego cerkiewnego. Cerkiew została

politycznego i państwowego.

Jako historyk, zajmujący się pamię-

ściach i na manipulacyjnym wyrywa-

cia.

nazwana greckokatolicką, gdzie sło-

Austriacka część projektu „Gali-

cią historyczną i historią publiczną,

niu niektórych faktów historycznych

Kolejne odsłony reinkarnacji

wo „grecki” – określało bizantyjski,

cja” zakończyła się w 1918 roku, gdy

nie mam prawa ominąć tego tematu.

i ich nadinterpretacji.

Galicji miały nieoczekiwaną skalę

czyli obrządek wschodni, a drugi

Polacy i Ukraińcy ogłosili powstanie

Galicja miała kilka powrotów.

w porównaniu z dwoma poprzedni-

człon nazwy określał przynależność

swych niepodległych państw. Wojna

Pierwszy i najbardziej podbudowany

mi: austriacką i niemiecką. Może to

Galicja – Feniks

do Kościoła katolickiego.

polsko-ukraińska, która wybuchła

Gdyby wśród „odrodzicieli” Gali-

historycznie zdarzył się w 1772 roku,

kogoś zdziwić, ale zainteresowanie

Nowy kraj był największy w pań-

natychmiast, była wymownym za-

cji był choć jeden zawodowy historyk,

gdy w wyniku rozbioru Rzeczypospo-

Galicją zaczęło się na Zachodzie.

stwie austriackim i, najprawdopodob-

świadczeniem tego, że społeczeń-

to koncepcja upadłaby na samym

litej ówczesne ziemie województw

Tym razem wśród niemieckojęzycz-

niej, najbiedniejszy. Już od samego

stwo starej Galicji nie było wielokul-

początku. Dlaczego? Odpowiedź

bełskiego i ruskiego odeszły do pań-

nych czytelników jak świeże bułecz-

będzie prosta – bez aureoli tajemni-

ki zaczęły się rozchodzić dzieła ga-

czości, bez mitologizowanej świado-

licyjsko-żydowskich autorów: Józefa

mości i dobrowolnej zgody na wiarę

Rotha, Karla Emila Franzosa, Mane-

w bajkę z przeszłości, Galicja po

sa Sperbera, braci Bashevis Singer

prostu wyparowuje, pozostawiając

i innych. Doprawdy, po katastrofie II

osad w postaci sowieckiej formuły

wojny światowej życie w starej au-

„ziem zachodnio-ukraińskich”. Pomi-

striackiej Galicji wydawało się „rajem

mo wszelkich prób współczesnych

z niewielkimi wadami”. Potomkom

„Galicjan” kraj ten można nazwać je-

austriackich i niemieckich nazistów

dynie austriackim Krajem Koronnym

przyjemnie było mieć świadomość,

Galicji i Lodomerii, istniejącym w la-

że ich przodkowie nie byli faszystami,

tach 1772-1918. Mówimy nie tylko o

nie mordowali Żydów, a wręcz prze-

nazwie, ważniejszy jest termin ukra-

ciwnie – tworzyli wizerunek zjedno-

iński – Wschodnia Galicja (tzn. ukra-

czonej Europy. Stąd wynikła nostal-

ińska część kraju), którą nazywamy

gia dzieci ofiar i dzieci przestępców,

po prostu Galicją. Ani wcześniej, ani

którzy przez literaturę postanowili

później tereny te nie były nazywane

pogodzić pamięć. Literacki projekt

„Galicja”.

„Galicja” trwa do dziś, bo ma w sobie

Wprawdzie był okres po poraż-

dużo więcej „ludzkich” elementów.

ce Zachodnio-Ukraińskiej Republiki

Kolejny powrót Galicji można

początku Austriacy zaangażowali się

turowym i nie było w nim wymyślonej

Ludowej (proszę zwrócić uwagę

stwa Habsburgów. Austriacy, dbając

zaobserwować w latach 90. ubie-

w podniesienie poziomu kultury Ru-

później współpracy między narodami

– nie galicyjskiej, bo z taką nazwą

o praworządność i ciągłość włączo-

głego wieku. Były to kulturalno-inte-

sinów i ich wykształcenia. Z czasem

zamieszkującymi kraj.

bardzo krótko istniała Galicyjska Ra-

nych do ich państwa terenów, nadali

lektualne środowiska, rozczarowane

przerosło to we wsparcie ukraińskiego

Kolejny raz Galicja pojawiła się

dziecka Republika Socjalistyczna),

nowemu Krajowi Koronnemu nazwę

sowieckim modelem nowej Ukrainy

projektu narodowego. Przez cały ten

na scenie przy bardziej tragicznych

gdy termin „Galicja” i „galicyjski” uży-

„Koronny Kraj Galicji i Lodomerii” z

i brakiem perspektyw europejskich.

czas Habsburgowie wykorzystywali

okolicznościach. Z wybuchem wojny

wany był przez Ukraińców, aby przy-

dalszym rozszerzeniem tytułu. Pod-

Ci ludzie – artyści, publicyści i na-

rusińsko-ukraińską kartę jako czynnik

sowiecko-niemieckiej w 1941 roku

pomnieć Lidze Narodów o obietnicy

stawą do prawnego przyłączenia

ukowcy uciekali od sowieckich re-

dla powstrzymywania rosnących ape-

Niemcy wydzielili starą austriacką

nacisku na Polskę i zmuszenia jej

obcych ziem stał się krótki epizod

aliów w fantazje wokół europejskiej

tytów Polaków. To przeciwstawianie

Galicję w oddzielny dystrykt i dali mu

do stworzenia autonomii galicyjskiej.

historyczny, gdy te ziemie należały

przeszłości Galicji. I chociaż od razu

i konkurencja dwóch projektów na-

taką nazwę. District Galizien, pomi-

Polacy nie tylko sami zrezygnowali

do Korony Węgierskiej i taka nazwa

przyszyto im łatkę „galicyjskich sepa-

rodowych uniemożliwiły powstanie

mo protestów Ukraińców został włą-

z terminu „Galicja”, ale zabronili go

była w tytule królów węgierskich. Au-

ratystów”, w bezpośrednim znacze-

w Kraju ponadnarodowej i ponadet-

czony do tzw. Gubernatorstwa Ge-

używać, traktując okres porozbioro-

striacy nie tylko dali nazwę terenom,

niu tego słowa takowymi nie byli. Nie

nicznej tożsamości. Ukraińcy stale

neralnego, czyli okupowanej Polski.

wej historii jako półkolonialny. Mimo,

ale i wymyślili nowe określenie dla ru-

był to wytwór polityczny, nie stawiali

domagali się podziału Galicji na

Według Alfreda Rozenberga, galicyj-

że Kraj Koronny Galicji faktycznie był

skich mieszkańców: die Ruthenen –

sobie żadnych celów politycznych,

część polską i ukraińską, natomiast

scy Ukraińcy istotnie odróżniali się od

polską quasi narodową autonomią.

z łacińskiego – Rusini. Maria Teresa

a, tym bardziej, nie myśleli o jakiejś