26

Okruchy historii

18–31 marca 2014 nr 5 (201) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Życie na zamku czernelickim w II poł. XVII w.

Pozostałości zamku w Czernelicy są dziś już tylko pomnikiem historii przy-

pominającym o jego minionej świetności. Po dawnych splendorach i blasku

twierdzy zachowały się zaledwie fragmenty okazałych murów oraz herb

Pogoń dumnie górujący na bramie zamkowej. Zrujnowane wnętrza, w których

obecnie jedynym gościem jest hulający wiatr tętniły niegdyś życiem, sam

zamek był zaś najważniejszym miejscem w okolicy.

uczty organizowane w lutym 1680 r.

jak w przypadku wina nabywano dwa

regularnym bywalcem czernelickie-

ARTUR GOSZCZYŃSKI

w murach czernelickiego zamku. Na

jego rodzaje. W każdym miesiącu

go zamku był krawiec. Częstym go-

ich potrzeby do rezydencji niemałym

sprowadzano do zamku kilka beczek

Ze względu na niewielką ilość

ściem na zamku musiał być również

kosztem sprowadzano francuskie

cieszącego się opinią najlepszego

zachowanych źródeł trudno dokład-

aptekarz, któremu wypłacano sumy

cukry (słodycze) oraz inne towary

w Rzeczypospolitej piwa wareckie-

nie odtworzyć jak wyglądało życie

wahające się w granicach 100 zł,

luksusowe jak migdały czy cynamon

go. Piwo gorszej jakości nabywano

codzienne w rezydencji Czartory-

co dla przykładu było kwotą ponad

i inne zamorskie przyprawy. Wiado-

u bliżej nieokreślonego okolicznego

skich. Do pewnego stopnia jest to

dwukrotnie wyższą niż miesięczna

mo również, że na stołach w rezy-

piwowara, który inkasował zań 6 zł.

jednak możliwe dzięki zachowanym

zapłata dla hajduków. Jego wysokie

dencji Czartoryskiego pojawiały się

Trunek ten prawdopodobnie nie na-

rejestrom wydatków pana na Klewa-

wynagrodzenie w momencie spo-

różnego rodzaju towary luksusowe,

leżał do najgorszych napitków, piwo

niu i Żukowie z 1680 r.

rządzenia spisu zapewne wynikało

między innymi egzotyczne owoce

z ziemi halickiej było bowiem znane

O prawidłowym działaniu ma-

z choroby kogoś z jaśniepaństwa.

cytrusowe jak pomarańcze.

i cenione w całej Rzeczpospolitej,

gnackiego dworu decydował przede

W przypadku problemów zdrowot-

Spis wydatków nie uwzględnia

nijak jednak było mu się równać z na-

wszystkim potencjał ludzki zgro-

nych posyłano po cyrulika, który le-

kosztów związanych z zakupem mię-

pojem produkowanym w Warce.

madzony wokół niego. Składali się

czył rodzinę książęcą między innymi

sa wołowego czy drobiu, nie znaczy

W trosce o wykwintność serwo-

nań przede wszystkim dworzanie

przystawianiem pijawek i stawianiem

Kazimierz Czartoryski

to jednak, że ich tam nie jedzono.

wanych dań Czartoryski sprowadził

oraz czeladź zatrudniona do wyko-

baniek. Dodatkowo w rezydencji sto-

Brak wzmianek na ten temat wynikać

do Czernelicy dwóch kucharzy. Jed-

nywania czynności niezbędnych dla

strze wspominane są wydatki na jego

sunkowo często pojawiał się golibro-

może z racji samowystarczalności

nym z nich był cudzoziemiec Du-

funkcjonowania rezydencji. Warto

ubranie.

da, z którego usług korzystał gospo-

zamku w Czernelicy pod tym kątem.

bison, któremu pomagał nieznany

również wspomnieć, że liczebność

Spis ekspensów czernelickich z

darz. Warto również wspomnieć,

Z drugiej strony wyjaśnieniem tego

z nazwiska Wojciech, pozostający

świty oraz jej obraz znamionowały

1680 r. pozwala również na przybli-

że z racji konieczności ogrzewania

może być kwestia zbliżających się

prawdopodobnie na służbie księcia.

prestiż magnata, przez co byli oni

żenie wyglądu uczt wyprawianych w

zamkowych wnętrz co kilka dni do-

świąt Wielkanocy, a co za tym idzie

Potrawy gościom podawał zaś lokaj

zainteresowani aby w miarę możli-

tamtejszym zamku. Biesiady stano-

starczano drewno na opał.

konieczności utrzymywania postu,

na co dzień usługujący podskarbie-

wości finansowych utrzymywać licz-

wiły istotną cześć życia codzienne-

Życie w zamku było skoncentro-

czego starano się skrupulatnie prze-

mu koronnemu Janowi Andrzejowi

ną obsadę dworu.

go magnaterii. Organizowano je z

wane na osobie księcia i jego rodzi-

strzegać. Pozornie potwierdza to fakt

Morsztynowi.

Pozycja społeczna oraz prestiż

przeróżnych okazji począwszy od

ny, co potwierdza suma wydatków

14 zł. wydanych na baryłkę minogów,

Książę dbał nie tylko o żołąd-

Michała Jerzego Czartoryskiego wy-

wesel i pogrzebów, a zakończyw-

związanych z potrzebami jaśnie pań-

jednakże potrawy z ryb były specjal-

ki i kubki smakowe swych gości,

magały swojego rodzaju ostentacji.

szy na odwiedzinach dworu przez

stwa. Z rejestru wydatków wiadomo,

nością staropolskiej kuchni a na ich

troszcząc się również o inne wraże-

Skromny wystrój rezydencji czy też

zacnych gości. Szlachta traktowała

że Czartoryski chętnie grywał w karty

spożywanie nie czekano do postu

nia zmysłowe. Na potrzeby uczt, jakie

nikły stan osobowy służby mogły

uczty jako jeden z najlepszych spo-

oraz lubował się w czytaniu książek.

racząc się nimi niemal codziennie.

odbywały się na początku 1680 r.

narazić na pośmiewisko ze strony

sobów spędzania wolnego czasu.

Prawdopodobnie jednak ulubioną

Nieodłącznym elementem sta-

zaangażowano trębaczy oraz do-

innych członków establishmentu.

Panowie bracia potrafili zasiadać

jego rozrywką, podobnie zresztą jak

ropolskich biesiad był alkohol. Za-

boszów. Czartoryski zatroszczył się

Nie zachowały się niestety dokładne

za stołami przez długie godziny wy-

w przypadku wielu przedstawicieli

również o rozrywkę dla gości opła-

dane liczbowe dotyczące personelu

cając pruską kapelę, sprowadzoną

czernelickiego zamku. Wiadomo

specjalnie z dworu łowczego koron-

jednak, że dostępu do siedziby

nego Jerzego Bogusława Fredry.

Czartoryskiego strzegli hajducy, w

Ponadto zgromadzonych zabawiała

samym zamku zaś utrzymywano

błaźnica samego króla Jana III So-

stosunkowo liczną czeladź, której

bieskiego.

regularnie wypłacano strawne. Na

Trudno odpowiedzieć na pyta-

podstawie spisu wydatków usta-

nie kogo w owym czasie książę go-

lić można również nazwiska kilku

ścił w swym zamku. Sądząc jednak

dworzan księcia przebywających na

po częstym pojawianiu się w spisie

stałe w jego pokuckiej siedzibie. W

wydatków sług hetmana wielkiego

rezydencji utrzymywano kancelarię,

koronnego wydaje się, że prawdo-

którą zawiadował niejaki Małujewicz

podobnie podejmował on Dymitra

regularnie otrzymujący środki na

Jerzego Wiśniowieckiego wraz z

wydatki z tym związane. Kilku z dwo-

małżonką Teofilą Ludwiką.

rzan regularnie wysyłano w różnych

Prócz kwestii związanych z ży-

sprawach z Czernelicy do innych ma-

ciem codziennym w zamku czerne-

jętności Czartoryskiego. Przykłado-

lickim, na podstawie wspomnianego

wo książę wielokrotnie wyprawiał

rejestru ekspensów można również

swe sługi do Siedlec znajdujących

pokusić się o przedstawienie sto-

się w posiadaniu magnata od 1668

sunku księcia do tejże rezydencji.

r. oraz położonych pod Lublinem

W oczy rzuca się przede wszystkim

Jakubowic. Do dworzan pana na

fakt, że dla godnego podjęcia zna-

Klewaniu i Żukowie należy wliczyć

Brama zamku od strony dziedzińca, stan obecny

mienitszych gości koniecznym było

również nieznanego z nazwiska

sprowadzanie potencjału ludzkiego

koniuszego, który dbał o pańskie

pełniając żołądki mięsiwem, upijając

pewne na ich potrzeby na początku

magnaterii, były polowania. Na po-

z pozostałych książęcych rezyden-

wierzchowce i zarządzał czeladzią

się winem oraz deliberując na prze-

1680 r. do Czernelicy dostarczono

trzeby tego między innymi trzymano

cji lub wypożyczanie go z dworów

stajenną. Ponadto Czartoryski miał

różne na tematy. Wystawność uczt

wino włoskie i francuskie. Prawdopo-

w zamku charty oraz nabywano my-

innych magnatów. Ponadto należy

przy sobie dworzan pokojowych,

zależała od osoby gospodarza oraz

dobnie podczas obecności znamie-

śliwski rynsztunek. Zupełnie inaczej

zwrócić uwagę na kwestię hajduków

którzy otrzymywali kwartalnie 20 zł.

gości jacy mieli się pojawić w pro-

nitszych gości podawano wyłącznie

jawią się wydatki księżnej, które

stanowiących obronę zamku. W re-

Do osób związanych z czernelic-

trunek z Italii, wino znad Sekwany nie

związane są głównie z jej garderobą.

gach jego domu. Szanujący się ma-

zydencji Czartoryskiego w Żukowie

kim dworem należy zakwalifikować

cieszyło się bowiem uznaniem wśród

Podobnie przedstawiają się sumy

gnaci dbając o własny splendor nie

byli oni tylko częścią zabezpiecze-

również rzeszę osób świadczących

elit szlacheckich, głównie z powodu

związane z bliżej nieokreśloną panią

żałowali jednak wydatków na biesia-

nia książęcego domostwa, główny

na jego rzecz konkretne usługi. W

częstych fałszerstw win francuskich,

starościanką, prawdopodobnie córką,

dy, szczególnie kiedy w ich posia-

ciężar tego spadał bowiem na od-

przypadku niezbędnych napraw po-

dłościach bawiły znaczne persony.

których lżejsze gatunki nie nadawały

któregoś ze starostów przebywającą

dział książęcych dragonów. Praw-

syłano po zegarmistrzów, ślusarzy

Dla zademonstrowania bogactwa

się do dłuższego transportu. Różnica

na wychowaniu u Czartoryskiego.

dopodobnie więc książę traktował

czy kuśnierzy. Konieczność troski o

i prestiżu bankiety organizowano

jakości przejawiała się zresztą w ce-

Warto wspomnieć, że w Czernelicy

zamek czernelicki jako drugorzęd-

image wymagał, aby sam magnat

w takich sytuacjach z nie lada jaką

nie wina włoskiego, które było sporo

wychowywał się jedyny syn magna-

ny, w porównaniu z rezydencjami w

wraz z domownikami przykładał

pompą i przepychem.

droższe od swojego odpowiednika

ta, książę Kazimierz. Co jakiś czas,

jego rodowych majątkach Klewaniu

wagę do stroju, zarówno własnego

Michał Jerzy Czartoryski nie

z Francji. Na czernelickich stołach

zazwyczaj co kilka dni, otrzymywał

i Żukowie.

jak i całej służby. W związku z tym

był tutaj wyjątkiem, co potwierdzają

obecne było również piwo. Podobnie

on „do mieszka” 1 zł. Ponadto w reje-