24

Nasz przewodnik

18–31 marca 2014 nr 5 (201) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Portrety Ukrainek

w dziełach romantyków polskich

Józef Bohdan Zaleski w kilku wierszach uczynił bohaterkami lirycznymi ukra-

ińskie dziewczęta. Związane są one niemalże zawsze z postacią Kozaka, są

matkami, siostrami lub narzeczonymi dzielnych Ukraińców, jak w wierszu

„Dwojaki koniec”. Przebywający na emigracji poeta wspomina w jednym z

najbardziej melancholijnych i przepełnionych tęsknotą wierszy: Nasze krasa-

wice,/ I czarnobrewe, i czarnoksiężnice,/ Jeden całusek miłosny po rusku/ To

jak wosk w ogniu, choć stopniej w całusku – „Dwojaki koniec”.

Również Michał Czajkowski nie

Tomasz August Olizarowski, prze-

IWONA BORUSZKOWSKA

mógł oprzeć się wschodniej urodzie

bywając na Wołyniu, dostrzegł urodę

Chcesz czy nie chcesz,

ukraińskich kobiet. W wyniku tej fa-

wiejskich dziewcząt – Ukrainek.

kochać musisz…

scynacji powstał cały zbiór opowie-

Opisuje piękno ich lic oraz pogodny

ści prozatorskich opatrzony tytułem

charakter w wierszach „Ukrainki”

oraz „Wśród Ukrainek”, nazywając

„Ukrainki”. Tytułowe Ukrainki to w

Dziewczęta z jego poezji to naj-

je „Dnieprowymi dziewicami”, „Ru-

utworach nie tylko kobiety ukraiń-

częściej pełne uroku „czarnobrewe”

sałkami życia” i „czarodziejkami”.

skiej narodowości, ale także Polki

Ukrainki, nucące pieśni, czy znające

mieszkające na terenach wschodnich

czary rusałki. Folklor ukraiński pełen

Mamy w tych utworach do czynie-

dawnej Rzeczypospolitej. Tak jak w

jest różnego rodzaju fantastycznych

nia z wyidealizowanym obrazem

przypadku nazwy Kozak, określenia

postaci z pogranicza dwóch świa-

życia Ukrainek, które posyłają tę-

„Ukrainka” nie używa autor w sensie

tów, nimf, mawek, molfarów, rusałek.

skne spojrzenia Kozakom, nucą

etnicznym czy narodowościowym.

Właśnie rusałki często goszczą na

dumki i szumki, przepędzają dni na

Bohaterki opowiadań uwikłane są

kartach poezji Zaleskiego. Te typo-

żartach, biesiadach i śpiewach, żyją

w różne romanse, często o bardzo

we dla słowiańskich wierzeń postaci

w prostocie i szczerości. Zgodnie z

dramatycznym przebiegu. Opisy ko-

znajdziemy m.in. w balladzie „Lubor”

literackim stereotypem, opisuje Oli-

biecej urody zdają się być niezwykle

(1822), w cyklu „Rusałki” (1828), czy

zarowski czarnobrewe, „karookie”

w poemacie „Duch od stepu”. Zgod-

ważnymi składnikami opowiadań.

krasawice, których uroda obudzi na-

wet umarłego, które „chcesz czy nie

Opisane przez Czajkowskiego kobie-

nie z wierzeniami ludu, rusałki były

chcesz, kochać musisz (…) choćbyś

ty w większości mają jasną karnację

nieprzychylne ludziom, wręcz chciwe

zmysły miał kamienne” (T. A. Oli-

skóry i cerę niezwykle gładką: „Przed

krwi, przedstawiane jak czarownice.

nim stoi dziewica, krasawica, liczkiem

Jednakże w romantycznych parafra-

zarowski, Ukrainki). Wspomnienia

gładka, bielutka” (M. Czajkowski,

zach ludowych pieśni i legend mamy

pięknych Ukrainek ożywiały świat

Termołama), przy czym kobiety po-

do czynienia ze złagodzeniem ob-

marzeń poety-emigranta i przybli-

równuje pisarz z roślinami charakte-

razu rusałki. Przedstawiane są one

żały go „na wiosenne stepu łono”,

rystycznymi dla terenów ukraińskich:

jako leśne nimfy, niebywałej urody,

spowodowały powstanie barwnych

„Miał Neczypór córkę, czternastolet-

żyjące w puszczach czy zbiornikach

poetyckich obrazów zawierających

nią dziewuszkę, białego liczka, jak

wodnych.

elementy obyczajów wsi ukraińskiej.

Tak u Zaleskiego są ukazywane:

Jacek Malczewski, Ukrainka

Pięć, sześć bogiń tam z daleka,

Do dziesięciu znów dokoła,

kaliny kwiat (…) kraśnego rumieńca,

skrzela, jak pliszka świegotuszka; na

(…)

jak żurawiny jagoda (Konstanty Ho-

niej spódnica z jaskrawej haładżyi i

To rusałki nad niziną!

rodeński); u Józefy (…) czoło gładkie

koszula jak śnieg biała, czerwono na-

Bujają się w chmurce chyżej,

(…) szyjka, pierś śnieżne, jak kwiat

mereżona; fartuszek bielutki srebrem

Ku mnie, ku mnie, coraz bliżej,

łotaczu” (Kto z Bogiem to Bóg z nim).

nakapany, pasik czerwony lśniący z

Niby lecą, niby płyną.

jedwabiu; u szyi suto rzędami korale,

Porównanie do kwiatu kaliny jest

(…)

ni bladsze, ni rumieńsze jak usteczka

dość powszechne w pieśniach ludo-

Nie, rusałki krzywd nie czynią,

dziewczynki, a na koralach krzyży-

wych, w folklorze kalina jest symbo-

I Zoryna dla mnie wszędzie,

ki złote, srebrne i obrazki świętych

lem dziewczyny. Bohaterki Czajkow-

Tu, czy w niebie, zawsze będzie

Pańskich. Wokoło głowy między

skiego to przede wszystkim brunetki z

I kochanką, i boginią („Cudowność”)

„kruczym włosem”. Oczywiście, mają

kruczy warkocz plecie się kraśna

żyszka, we włosach tylko kilka kwiat-

one charakterystyczne dla opisów

W innym miejscu cyklu nazywa

ków złoconych, buciki z czerwonego

urody Ukrainek czarne brwi: „Przed

nim stoi dziewica, krasawica (…)

poeta jedną z rusałek „fantastycz-

tehinu srebrem kute; na obu rękach

nych krain córą, czarodziejką lekko-

piwnooka, czarnobrewa, czarnowło-

pełno złotych pierścieni z klejnotami,

piórą”.

sa (Termołama).Miał Neczypór córkę,

ale nie masz srebrnego pierścienia

czarnobrewą Tatiankę (Konstanty Ho-

Zaleski wielokrotnie sięga do

świętej Barbary daru kochanego mło-

motywu leśnej boginki, np. w utwo-

dzieńca. Stoi dziewica przed starcem

rodeński)”. Czajkowski zwraca także

rze „Skalna Czajka” (1837):

i nie skacze i nie szczebioce, tylko

uwagę na oczy swoich bohaterek: „u

Gaj gdzieś cichy, rusałkowy,

Józefy ciemne oczko (Kto z Bogiem

uśmiechem się przymila, brwiami

Czary snów i dum.

to Bóg z nim); trzy Rusinki łezkami

pomruguje i oczkiem się łasi” (Ter-

mołama).

ciemne oczka myją (Trech – Tymi-

Także w poemacie „Duch od

rów)”. Również opisując usta kobiet,

stepu”:

Zastosowane epitety podkreślają

Piastuj dziecię me, rusałko!

delikatność kobiecej sylwetki. Autor

używa pisarz znanych z poezji zwro-

Mlekiem dum – i mleczem kwiecia,

używa często określenia wartościują-

tów, usta bohaterek są przeważnie

Pój do lotu mdłe to ciałko!

„koralowe, słodkie, rumiane, krasne”.

ce dodatnio, nacechowane emocjo-

Pięknej sławy mej stulecia

nalnie, występują w opisach także,

Oto elementy kobiecej urody, na któ-

Podaj do snu na obrazki,

tak charakterystyczne dla języka

re szczególną uwagę zwraca autor

Barwą złotą i błękitną,

w „Powieściach kozackich”:

ukraińskiego, deminutiwa. Sposób

Tęczą w okrąg niech rozkwitną

charakterystyki postaci kobiecych

„Przed nim stoi dziewica, kra-

Wszystkie mego ludu kazki!

w zbiorze „Ukrainki” wpisuje się w

sawica, wzrostem nie wieliczka, ale

(…)

romantyczną tradycję. Pisarz przed-

liczkiem gładka, bielutka, rumień-

O! Rusałki mej piastunki

stawia ideał piękności ukraińskiej, w

cem kraśna, piwnooka, czarnobrewa

W pieśń dzwoniące pocałunki

pewien sposób stereotypowy w sto-

i czarnowłosa; a taka wiotka, taka

Rozpaliły krew na wieki!

sunku do poezji i folkloru.

chybka, taka milutka, jak rybka krasno-