Polski konsulat we Lwowie

18

18–31 marca 2014 nr 5 (201) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Lwowie”: „Kiedy Konsulat dał znak, że

dochodzące często do dziesię-

wszystkich gazet wychodzących w

pów zabrzmiały słowa pieśni „Dzień

gopolu na Cmentarzu Łyczakow-

można, w jedną noc zrobili pomnik,

ciu i więcej kilometrów. Na odprawę

rejonie działania urzędu.

deszczowy i ponury” – łzy w oczach

skim, w tym również w kwaterach

krzyż z napisem Żołnierzom poległym

nierzadko trzeba było czekać czte-

Wyjazdy dzieci i młodzieży na

mieli wszyscy bez wyjątku znajdują-

wojskowych. Nie muszę dodawać,

w walce 1939 roku i posadzili wokół

ry, sześć dni. Jeżeli dodać, że przy

obozy, kolonie i kursy języka polskie-

cy się w sali.

że do prac bardzo czynnie włączy-

tuje tak, że nazajutrz, w rocznicę

drogach nie było żadnych toalet i

go odbywały się na koszt strony pol-

Żeby z kolei umożliwić pierwszy

li się miejscowi Polacy, którzy już

Września, pośrodku działek, na daw-

sklepów, nie mówiąc o hotelach, zaś

skiej. Tylko Lasy Państwowe, w 1988

wyjazd lwowskiego Polskiego Teatru

wcześniej podejmowali działania

nym śmietnisku można było odprawić

mieszkańcy miejscowości przygra-

roku, oddały do dyspozycji młodzieży

mające na celu ochronę obiektu

Ludowego do Kraju, przedstawiłem

uroczystą mszę”.

nicznych nie zezwalali turystom (ze

lwowskiej w okresie letnim sto sie-

przed zniszczeniem. W pierwszej

miejscowym władzom oficjalne za-

Uzyskane efekty byłyby niemoż-

zrozumiałych względów) oczekiwać

demdziesiąt miejsc w swoich ośrod-

kolejności przystąpiono do uporząd-

proszenie Zarządu Głównego Towa-

liwe, gdyby nie zaangażowanie za-

u nich na odprawę graniczną – bę-

kach wypoczynkowych. Przez gra-

kowania i odrestaurowania kwate-

rzystwa Przyjaźni Polsko-Radziec-

łogi Energopolu i miejscowych Po-

dziemy mieli obraz prawdziwej drogi

nicę młodzież (i nie tylko młodzież)

ry powstańców listopadowych lat

kiej – chociaż zapraszającymi były

laków w te poczynania, w pierwszej

przez mękę.

przewoziły autokary Energopolu, re-

w rzeczywistości, o czym doskonale

1830–1831 i tzw. górki powstańców

kolejności profesora Leszka Maze-

Dzięki moim usilnym staraniom

alizującego w tym czasie inwestycje

wiedziałem, władze kościelne z Wro-

lat 1863–1864, zwanej też kwaterą

py – pierwszego przewodniczącego

udało się wprowadzić wspólną od-

we Lwowie. Nieocenioną pomocą w

cławia.

powstańców styczniowych. Konse-

Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi

prawę celno-paszportową. Po stro-

tych i innych przedsięwzięciach po-

A pierwsze po wojnie wyjazdy

kwencją zgody na prace renowacyjne

Lwowskiej, powstałego w grudniu

nie ukraińskiej straż graniczna i cel-

dejmowanych przez naszą placów-

młodzieży na obozy i kolonie letnie

w kwaterach wojskowych było rozpo-

1988 roku, oraz takich ludzi w Kraju,

nicy polscy wraz ze swoimi radziec-

kę służył nam wspaniały człowiek,

do Polski… Z pierwszym autokarem

częcie prac na Cmentarzu Orląt. Pra-

jak Jerzy Janicki. Tak się szczęśliwie

kimi odpowiednikami dokonywali

złożyło, że w tym czasie ministrem

wspólnej odprawy przy wjeździe do

budownictwa i materiałów budowla-

Polski, a po stronie polskiej – od-

nych (jemu podlegał Energopol) był

wrotnie. Miało to ogromny wpływ na

mój wieloletni przyjaciel, Józef Nie-

szybkość i kulturę odpraw.

wiadomski, który odniósł się do tej

Pierwszy raz – pełniąc funkcję

sprawy z pełnym zrozumieniem.

konsula w Kijowie – zetknąłem się

Podjęcie prac na Cmentarzu Or-

z rzeczywistością lwowską w 1985

ląt wymagało przynajmniej aprobaty

roku. W czasie mojej oficjalnej wi-

ówczesnej opozycji ukraińskiej. To

zyty podjąłem z władzami Lwowa i

właśnie profesor Leszek Mazepa był

obwodu lwowskiego rozmowy, mię-

organizatorem i uczestnikiem spo-

dzy innymi, na temat Cmentarza

tkania z przewodniczącym „Ruchu”

Łyczakowskiego i Obrońców Lwowa.

we Lwowie, profesorem Orestem

Twierdziły one z oburzeniem, że we

Włochem. Zaprzyjaźniony z urzędem

Lwowie nie ma żadnego Cmentarza

konsularnym Konstanty Czawaga or-

Orląt, jest Cmentarz Łyczakowski,

ganizował moje spotkania z przedsta-

na którym chowano Polaków – tak

wicielami zdelegalizowanego Kościo-

jak nie ma polskich szkół i polskiego

ła unickiego. Nie muszę dodawać, że

teatru. Są natomiast dwie szkoły ra-

większość tego typu spotkań odby-

dzieckie, w których można prowadzić

wała się poza siedzibą urzędu.

zajęcia w języku polskim i teatr ama-

Otwarcie Agencji Konsularnej PRL przypadło na 22.VII.1987 r. (Od lewej) konsul Włodzi-

Ważnym przedsięwzięciem w

torski, któremu zezwala się wysta-

mierz Woskowski. Fotografia ze zbiorów autora wspomnień

tym kontekście było spotkanie zna-

wiać spektakle w języku polskim.

gnę zauważyć, że we wzajemnych

lwowiak, zakochany bez pamięci w

pojechałem na granicę. Po stronie

nych ukraińskich polityków opozycyj-

Rzeczywiście, w miejscu, gdzie

relacjach długo nie używano nazwy

swoim mieście, pisarz, scenarzysta,

polskiej czekali na rówieśników ze

nych Lwowa, między innymi wspo-

był Cmentarz Orląt, znajdowało się

Cmentarz Orląt. Był Cmentarz Łycza-

filmowiec i mój serdeczny przyjaciel,

Lwowa harcerze. Wręczyli im bia-

mnianego już profesora Oresta Wło-

wysypisko śmieci. Groby zasypano

kowski i kwatery wojskowe. Jeszcze

Jerzy Janicki. Dzięki swoim znajo-

ło-czerwone chusty, potem zaśpie-

cha i profesora Mychajła Hołubca, z

ziemią i gruzem. Przez dziesiątki lat

w porozumieniu podpisanym przez

mościom i pozycji w Kraju powodo-

wali wspólnie polski hymn. Nikt z

przedstawicielami polskiego sejmu

wyrosły na nich drzewa, krzewy i ziel-

Fundację Kultury Polskiej z Lwow-

wał, że wiele firm i instytucji z Polski

obserwujących tę scenę nie mógł

kontraktowego, zorganizowane prze-

sko. Przez cmentarz przeprowadzo-

powstrzymać łez. Mam ogromną sa-

skim Oddziałem Funduszu Kultury

finansowało wspomniane inicjatywy.

ze mnie w konsulacie. Uczestniczyli

no drogę, przy której wybudowano

tysfakcję, podobnie jak moi ówcześni

Ukraińskiej 10 marca 1990 roku uży-

To dzięki jego zaangażowaniu do

w nim między innymi senatorowie

pałac młodzieży. Katakumby prze-

współpracownicy, że na miarę na-

to takich sformułowań. W języku ofi-

Lwowa przyjeżdżali coraz częściej

Andrzej Szczepkowski (znany ak-

kazano spółdzielni wytwarzającej

szych sił i możliwości oraz dzięki bar-

cjalnym we Lwowie nazwa Cmentarz

wybitni przedstawiciele kultury, sztuki

tor) i Jan Musiał, poseł Jan Błachnio

nagrobki. Mieściła się w nich szlifier-

dzo dobrym kontaktom z Urzędem

Orląt zaczęła pojawiać się w drugiej

i nauki, również pisarze, reżyserzy,

oraz Leszek Mazepa, Jerzy Janicki,

nia kamieni. Kolumnadę otaczającą

ds. Wyznań, a także ogromnemu

połowie 1989 roku, a została niejako

aktorzy, piosenkarze, muzealnicy,

Stanisław Nicieja i inni. Dokonaliśmy

łukiem fronton cmentarza, usytu-

zaangażowaniu wielkiego przyjacie-

zalegalizowana podczas wizyty pre-

konserwatorzy zabytków itp.

szczerej wymiany poglądów na te-

owanego na wzgórzu, porozrywano

zydenta Wojciecha Jaruzelskiego we

mat perspektyw stosunków polsko-

z użyciem czołgów. Pozostała tylko

Lwowie, 12 kwietnia 1990 roku.

ukraińskich oraz potrzeb Polaków we

arkada cmentarna.

Kiedy mowa o początkach prac

Lwowie i na ziemi lwowskiej.

Wobec lawinowo rozwijającej się

renowacyjnych na Cmentarzu Łycza-

Te poczynania (i nie tylko te),

sytuacji władze partyjne i państwo-

kowskim i Cmentarzu Orląt, pragnę

były podejmowane – o czym trzeba

we były coraz bardziej bezradne. W

przywołać nazwisko mojego przyjacie-

pamiętać – w okresie, gdy jeszcze

końcu wyraziły zgodę na oddawanie

la, nieżyjącego już Józefa Bobrowskie-

funkcjonowała władza radziecka.

świątyń wierzącym, na rozwijanie

go – dyrektora Energopolu we Lwo-

Wszystkie dziedziny życia społecz-

wszechstronnych kontaktów miej-

wie. Jego zaangażowanie i ogromny

nego, politycznego, kulturalnego i

scowych Polaków z Krajem, wyjazdy

autorytet wśród załogi sprawiły, że z

gospodarczego regulowała partia.

dzieci i młodzieży na obozy, kolonie

chwilą uzyskania przez urząd kon-

Przecież Ukraina proklamowała nie-

i naukę do Polski, a także na dzia-

sularny zgody na rozpoczęcie prac

podległość dopiero 24 sierpnia 1991

łalność urzędu konsularnego wykra-

na Cmentarzu Łyczakowskim (de

roku, a nasze działania odbywały

czającą daleko poza sferę czysto

facto Cmentarzu Orląt) załoga Ener-

się w latach 1987–1990. Jak pisze

konsularną. Wykorzystaliśmy to w

gopolu – podkreślam, że w czynie

profesor Leszek Mazepa w cytowa-

pełni. Dzięki naszym staraniom już w

Konsul Włodzimierz Woskowski (w centrum) podczas wi-

społecznym – dokonała rzeczy wręcz

nej już książce o lwowskich Pola-

drugim roku działania urzędu na obo-

zyty w Użhorodzie (październik 1987). Po lewej przewodni-

niemożliwej. Dzięki niej do lata 1990

kach: „Byliśmy obywatelami ZSRR z

zy i kolonie wyjechała po raz pierw-

czący Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-

praktycznie wszystkie mogiły Obroń-

całymi z tego wynikającymi konse-

szy po wojnie do Polski ponad trzy-

Radzieckiej Andrzej Markowski, po prawej redaktor Kon-

ców Lwowa zostały odkryte, a śmie-

kwencjami. Otoczeni i obserwowani

stuosobowa grupa dzieci i młodzieży

stanty Czawaga (wtedy Agencja TASS-Lwów). Fotografia

cie i gruz, którymi były przysypane,

przez wszelkie służby komunistycz-

z rodzin polskich, zaś na studia do

ze zbiorów Konstantego Czawagi

wywiezione.

ne. Zresztą gdy zostałem prezesem

Polski skierowaliśmy ponad dwieście

la naszego urzędu, Ukraińca Kon-

O postawie załogi i jej dyrektora

Z wieloma z tych wydarzeń wią-

Towarzystwa, mój telefon był na sta-

młodych ludzi. Po raz pierwszy wy-

stantego Czawagi (dziś dziennikarz

niech świadczy jeszcze jeden przy-

żą się określone historie, także chwi-

łym podsłuchu (czułem, słyszałem w

jechał do Kraju Polski Teatr Ludowy

„Kuriera Galicyjskiego” i współpra-

kład. W 1989 roku zwróciłem się do

le pełne wzruszeń. Na przykład, bar-

słuchawce stałą obecność i oddech

ze Lwowa, a do Lwowa przyjechał

władz ukraińskich z prośbą o umoż-

cownik Radia Watykan), w latach

dzo długo władze Lwowa nie chciały

tego kagebisty), zaś w roku następ-

Teatr „Kalambur” z Wrocławia z pio-

liwienie mi oddania hołdu poległym

1988–1990 w rejonie naszego dzia-

wyrazić zgody na przyjazd Teatru

nym zdjęto mnie z funkcji kierownika

senkami lwowskimi. We Lwowie,

polskim żołnierzom Września 1939

łania zwrócono miejscowym Polakom

„Kalambur” z piosenkami lwowskimi

katedry w Konserwatorium, chociaż

dzięki moim staraniom, wydzielono

roku – w związku z pięćdziesiątą

około stu obiektów sakralnych. Ścisłe

– znowu ten wydumany, polski nacjo-

moja kadencja jeszcze się nie skoń-

kino „Kopernik”, w którym codzien-

rocznicą wybuchu II wojny świato-

kontakty utrzymywaliśmy z ojcem

nalizm!… Wówczas, na moją prośbę,

czyła”. I chociaż system radziecki cią-

nie wyświetlano tylko polskie filmy

wej. Wiedziałem, że są pochowani

Rafałem Kiernickim. Gościem urzędu

władze Wrocławia przyjęły delegację

gle funkcjonował, to jednak pojawiało

z oryginalną ścieżką dźwiękową.

na dawnym przedmieściu Lwowa, w

był też arcybiskup Marian Jaworski.

władz Lwowa, z kierownikiem Wy-

się w nim coraz więcej pęknięć i rys.

Nieoceniony Jacek Klimowicz przy-

Hołosku. Zgodę uzyskałem 31 sierp-

W okresie nasilającej się piere-

działu Kultury obwodu lwowskiego

Pierestrojka i głasnost powodowały

woził je samochodem z Rzeszowa.

strojki uzyskałem zgodę na rozpo-

nia. To, co nastąpiło później, zrelacjo-

i odpowiednio z nią „popracowały”.

wzrost poczucia narodowego Ukraiń-

Pan Jacek, wraz z żoną Oksaną, tłu-

częcie prac renowacyjnych w czynie

nowała w „Gazecie Wyborczej” Wie-

Dopiero wtedy te wyraziły zgodę na

ców i ich dążenie do utworzenia sa-

maczył na język rosyjski i ukraiński

społecznym przez załogę Ener-

sława Grochala, w artykule „Tylko we

przyjazd. A gdy już w trakcie wystę-

modzielnego, niezawisłego państwa.

programy telewizyjne i rozsyłał je do