19

www.kuriergalicyjski.com * kurier Galicyjski * 13–26 kwietnia 2012 nr 7 (155)

Dlaczego na Wzgórzach Wuleckich stoi pomnik

mu już więcej pisać i biegać po mie-

ście, robił wówczas świece woskowe

„Kiedy myślę o niemieckich zbrodniach we Lwowie w latach 1941-1944 nie mogę spać. Bezsennych nocy

do ołtarzy, gdyż bezczynnym być nie

potrafił. Miał liczne dochody, lecz

doświadczałem wtedy, gdy przygotowując tę książkę, badałem szczegóły zamordowania polskich profesorów,

prawie wszystkie obracał na cele

ich rodzin i przyjaciół. Pisałem ją głównie dla niemieckiego czytelnika, ponieważ ta brutalna zbrodnia nazistów

ogólne, sam żył i mieszkał tak ubo-

go, iż wprowadzał w zdziwienie tych,

była w Niemczech prawie nieznana. Chciałem przyczynić się do tego, aby los przynajmniej 525 tys. pomor-

którzy go odwiedzali.

dowanych we Wschodniej Galicji nie został zapomniany…”

Piotr Skarga urodził się w 1532

roku pod Warszawą, w miejsce Grójcu;

w tej tragicznej historii białą plamą.

JuRIJ SMIRNOW

rodzina jego dawniej nosiła nazwisko

„Wybór tych konkretnych osób za

tekst i zdjęcie

Pawęzkich; zmienił je dopiero dziad

cel operacji,” – pisze Schenk, – był

Skargi, który doznawszy wiele krzywd

absolutnie niedorzeczny, w więk-

Dzięki uprzejmości Wojciecha

od sąsiadów, uskarżał się często

szości chodziło, bowiem, o naukow-

Marszałka, mojego dobrego znajo-

przed księciem Januszem, do któ-

ców w podeszłym wieku, oddanych

mego z Wrocławia i byłego lwowiaka,

rego wówczas Mazowsze należało.

swoim dyscyplinom naukowym”.

otrzymałem ostatnio niezwykle cen-

Książę zniecierpliwiony powiedział

Nikt z nich nie zajmował się polityką.

ną pozycję książkową pt. „Noc mor-

mu raz: „Miły Pawęzki, moglibyśmy

Aresztowanie profesorów Schön-

derców”. Podtytuł książki niemieckie-

garth zlecił kilku mniejszym patrolom,

go kryminologa i publicysty Dietera

cię słusznie Skargą nazwać”. I przy-

które z reguły składały się z oficera

Schenka brzmi następująco: „Kaźń

domek ten stał się z czasem nazwi-

SS i dwu SS-manów. Nosili oni mun-

polskich profesorów we Lwowie i ho-

skiem potomków pokrzywdzonego.

dury Gestapo. Aresztowanych – w

lokaust w Galicji Wschodniej”. Jest

Początkowe nauki odbył Piotr

niektórych wypadkach z żonami, do-

to praca naukowa, obejmująca 433

Skarga w Grójcu, potem ojciec po-

rosłymi dziećmi i służbą – ładowano

strony tekstu i zdjęć. Tekst opiera się

słał go do akademii krakowskiej, w

na ciężarówki i przewożono do Bursy

na licznych źródłach archiwalnych,

której zdobył sobie stopień „bakała-

Abrahamowiczów. Jedynym profe-

niemieckich, polskich, ukraińskich.

rza” czyli nauczyciela szkół niższych

sorem, który przeżył kaźń i opisał

Razem 859 przypisów naukowych.

i otrzymał wkrótce posadę rektora

swe aresztowanie, był Franciszek

Wszechstronne omówienie tragedii

przy szkole parafialnej kościoła św.

Groër z Instytutu Medycznego. Na

kaźni profesorów i zagłady Żydów

Jana w Warszawie. Tam poznał

podstawie zeznań krewnych roz-

galicyjskich jest skrupulatnie zbada-

go Jędrzej Tęczyński, możny pan i

strzelanych profesorów i dokumen-

ne przez autora na podstawie faktów

powierzył mu wychowanie swego

tów archiwalnych Schenk ustalił na-

i dokumentów. Pod tym względem

syna. Skarga czas jakiś z uczniem

zwiska wszystkich, kto brał udział w

zasadniczo różni się od emocjo-

aresztowaniach i podał listę w swojej

nalnych, często mało krytycznych

przebywał zagranicą, gdzie dużo i

książce. Jako tłumacze w areszto-

publikacji wielu autorów, którzy na-

nad sobą pracował, wróciwszy do

waniach uczestniczyli też członko-

dal piszą o roli batalionu Nachtigal

kraju został księdzem; Tęczyński

wie ukraińskiej policji, ale żadnego

i Theodora Oberländera w tej spra-

podarował mu bogate probostwo

z ich nazwisk ustalić się nie udało

wie. Z powodu wydania tejże książki

w Rohatynie na Rusi Czerwonej, a

(ciekawe, skąd tak biegła znajomość

Schenka Gazeta Wyborcza w swoim

gdy tam zasłynął jako kaznodzieja,

niemieckiego u „zwykłych” policjan-

wrocławskim wydaniu, pisała 12-13

Paweł Tarło, arcybiskup lwowski,

tów?). Wykonywali oni rolę całkiem

listopada 2011 roku: „Choć od dnia

Gmach dawnej bursy Abrahamowiczów przy obecnej ul.

powołał go do Lwowa i kanonikiem

podrzędną. Zachowanie gestapow-

kaźni upłynęło ponad 70 lat, wiedza

boya-Żeleńskiego

mianował.

ców w każdym konkretnym przypad-

o tym w Polsce, co zdarzyło się na

(…) Przybył on niedawno do

– honorowe obywatelstwo Gdańska.

śli kary… Fakt ten był określony u

ku zależało od oficera-dowódcy. Np.

Wzgórzach Wuleckich, jest nikła, a

Lwowa jako kanonik i kaznodzieja

Od 1998 roku na Uniwersytecie

nas „drugą niemiecką winą”… Gdy

„…w mieszkaniu prof. Longchamps

„wewnętrznie nieprzekonanych” lub

kościoła Panny Maryi, lecz zdążył

Łódzkim prowadzi wykłady z histo-

myślę o Polsce, to widzę serdeczny

de Bėrier gestapowcy zachowywali

niezorientowanych – tłumy… kiedy

już sobie zjednać ogólny szacunek

rii narodowego socjalizmu. Mieszka

polski naród, który po tym wszyst-

się wyjątkowo ordynarnie, zrzucili na

w ubiegłym roku w TVP Info ks. Ta-

w mieście i miłość. Zdolny mówca,

w Hesji. W 2011 roku przyjechał do

kim, co się wydarzyło, wyciąga

podłogę radio, a profesorowi wyrwa-

deusz Isakowicz-Zaleski stwierdził,

Lwowa na uroczystości odsłonięcia

do nas rękę na zgodę. To napawa

li z ręki papierośnicę… Zaś Wanda

że zbrodni na profesorach lwow-

dobry i hojny dla ubóstwa był opacz-

pomnika w miejscu kaźni profeso-

mnie pokorą i wdzięcznością. A gdy

Mięsowicz, córka prof. Sołowija,

skich dopuścili się Ukraińcy – z ba-

nością Lwowa; to też głośny był żal w

rów lwowskich, ale organizatorzy

myślę o Ukrainie, to życzę temu na-

podkreślała po wojnie, że dowódca

talionów Rolland i Nachtigall – nie

tym mieście, gdy dowiedziano się, że

nie udzielili mu głosu.

rodowi, by żył bez strachu, rasizmu,

oddziału, dokonywującego areszto-

wywołało to żadnej redakcji prowa-

Piotr Skarga opuszcza Lwowian.

Dlatego w polskim wydaniu swo-

przemocy i ucisku. Życzę mu więcej

wania, siedział z nią w jadalni i był

dzącego. Bo nie miał pojęcia o czym

W Europie szerzyła się wówczas

jej książki (wydawnictwo „Wysoki

życia w pokoju państwa z obywate-

bardzo uprzejmy. Jak twierdziła, nie

ks. Isakowicz-Zaleski mówi.”

nowa religia, która groziła obaleniem

Zamek”, Kraków, 2011 rok) zamiast

lami. Współczesny naród ukraiński

mogła uwierzyć, że ten człowiek był

Na zakończenie swego artykułu

katolickiej. Pobożny wielce Skarga

wstępu umieścił niewygłoszone

także wiele wycierpiał od popleczni-

w stanie sprowadzić na nią takie

w Gazecie Wyborczej Beata Macie-

postanowił wstąpić do zakonu Je-

we Lwowie przemówienie, które

ków nazistów”.

nieszczęście. W domu prof. Ostrow-

jewicz pisze: „Może Niemiec Pola-

zuitów i wymową swoją wspierać

przygotował na dzień 3 lipca 2011

W swojej pracy naukowej Dieter

skiego gestapo zachowywało się

ków przekona, ze w złym kierunku

zagrożony Kościół; opuścił przeto

roku – dzień odsłonięcia pomnika

Schenk dokładnie opisuje przebieg

brutalnie i ordynarnie…”

kierują swoje oskarżenia, i pomoże

kraj rodzinny i pieszo do Rzymu się

Pomordowanych Profesorów Lwow-

wydarzeń tych strasznych dni we

Wszystkich aresztowanych przy-

zachować pamięć o wielkiej trage-

udał. Generał zakonu tamtejszego

skich. Schenk pisze: „Kiedy myślę o

Lwowie, kaźń profesorów lwowskich

wieziono samochodami do bursy

dii? Bo wystawić pomnik – jak to

przyjął go bardzo przychylnie i po-

niemieckich zbrodniach we Lwowie

i bezpośrednich sprawców tej zbrod-

Abrahamowiców, która znajdowała

zrobił Wrocław ze Lwowem – to za

zwolił odbyć u siebie nowicjat, a gdy

w latach 1941-1944 nie mogę spać.

ni. Zbrodni dokonało Sonderkom-

się w połowie drogi pomiędzy Szko-

mało. Trzeba jeszcze wiedzieć, dla-

Bezsennych nocy doświadczałem

mando V policji bezpieczeństwa SD

łą Kadetów i Wzgórzami Wuleckimi.

czego on stoi”.

Skarga przywdział suknię zakonu

wtedy, gdy przygotowując tę książ-

(oddział specjalnego przeznacze-

Schöngarth ze swoimi pomocnika-

Dla mnie osobiście bardzo ważną

Loyoli, rzekł do niego: „Teraz wracaj

kę, badałem szczegóły zamordowa-

nia), które liczyło około 250 osób z

mi-gestapowcami ze sztabu Sonder-

była też nota biograficzna autora i ten

do kraju i tam czyń dobrze. Bóg ob-

nia polskich profesorów, ich rodzin

SS-Standartenfürerem Eberhardem

kommando V osobiście prowadził

fakt, że pogłoska o udziale w zbrodni

darzył cię wymową, talent to wielki,

i przyjaciół. Pisałem ją głównie dla

Schöngarthem na czele.

przesłuchania aresztowanych. Oko-

batalionu Nachtigall i Oberländera

podbijać nim można serca, kruszyć

niemieckiego czytelnika, ponieważ

Niezależnie od innych rodzajów

ło 36-40 osób aresztowanych znaj-

była kolejną, propagandową prowo-

twarde sumienia; gdzie kogo Pan

ta brutalna zbrodnia nazistów była w

wojsk niemieckich sztab Sonderkom-

dowało się na korytarzu i czekało

kacją komunistyczną, w którą tak

posłał, tam snadź chciał, by praco-

Niemczech prawie nieznana. Chcia-

mando wyruszył 2 lipca 1941 roku z

na swój los. Prof. Franciszek Groër

chętnie uwierzyło tysiące Polaków,

wał; na ziemi Polskiej się urodziłeś,

łem przyczynić się do tego, aby

Krakowa do Lwowa, dokąd dotarli

opowiadał, że „równocześnie z piwni-

którzy nie uważają się w żadnym ra-

toć gleba, gdzie masz siać i owoce

los przynajmniej 525 tys. pomordo-

późnym popołudniem. Noclegi mieli

cy bursy słychać było przekleństwa

zie za sympatyków komunizmu.

zbierać.

wanych we Wschodniej Galicji nie

przygotowane w dawnej Szkole Ka-

gestapowców, krzyki i wystrzały”.

Otóż, Dieter Schenk urodził się

Wrócił więc Skarga do kraju

został zapomniany. Zamordowanie

detów. Do sztabu we Lwowie dołą-

Po przesłuchaniu wszystkich aresz-

w 1937 roku. W Republice Fede-

i dalej czynił dobrze braciom swo-

polskich naukowców miało daleko-

czyły grupy SS-manów, wysłanych z

towanych podzielono na trzy grupy.

ralnej Niemiec pełnił funkcję dy-

im; sława jego wymowy dobiegła

siężne skutki. Abstrahując od czysto

Krakowa (150 osób), Warszawy (50

W najliczniejszej znajdowało się 38

rektora kryminalnego oraz doradcy

niebawem do Warszawy, król Zyg-

ludzkiego wymiaru tragedii, zlikwi-

osób), Lublina (30 osób) i Radomia

osób, wśród nich 21 profesorów. W

ds. bezpieczeństwa dyplomatów w

dowano przedstawicieli polskiej eli-

(20 osób). Kolejny dzień – 3 lipca –

mniejszej było 6 osób, a w kolejnej –

Federalnym Biurze Kryminalnym

munt III Waza powołał go na swój

ty, dając przy tym namacalny dowód

poświęcono na wstępne rozpozna-

5 osób, głównie ze służby profesorów

i niemieckim MSZ. System nie-

dwór i kaznodzieją królewskim

na to, że narodowi socjaliści w swej

nie miasta, nawiązanie kontaktów

Ostrowskiego i Greka, woźny z poli-

mieckich organów ścigania zbrodni

mianował”.

niewyobrażalnej brutalności nie cof-

z innymi służbami niemieckimi…

techniki i prof. Groër. Tych ostatnich 7

hitlerowskich doskonale zna od we-

ną się przed żadnym zbrodniczym

W godzinach wieczornych, 3 lipca,

osób zwolniono wczesnym rankiem 4

wnątrz. W 1989 roku Schenk zrezy-

Sejm Rzeczpospolitej Polskiej

czynem. Te zbrodnie były częścią

Sonderkomando V rozpoczęło sko-

lipca. Podczas przesłuchania zastrze-

gnował z pracy w MSZ i całkowicie

uchwalił, że rok 2012 będzie obcho-

likwidacji inteligencji, a ich sprawcy

ordynowaną akcję wymierzoną w na-

lono jednego z aresztowanych. Był to

poświęcił się pisaniu. Jest autorem

dzony jako Rok Piotra Skargi.

byli również głównymi sprawcami

uczycieli akademickich Lwowa. Jed-

inżynier Adam Ruff, syn dr medycyny

książek dotyczących ochrony praw

Holokaustu w Galicji Wschodniej…

ną z tajemnic pozostaje nadal wybór

Stanisława Ruffa. Wszyscy areszto-

człowieka i nazistowskich korzeni

Materiały zaczerpnięto

Jako Niemiec wstydzę się nie tylko

konkretnych osób do aresztowania.

wani byli narodowości polskiej, jedy-

niemieckich organów ścigania. Jest

z książki „Obrazki z życia

za zabijanie niewinnych ludzi, ale

Lista prawdopodobnie była sporzą-

nie rodzina Ruffów (trzy osoby) była

wybitnym znawcą zbrodni hitlerow-

znakomitych Polaków

również za sądownictwo powo-

dzona jeszcze w Krakowie. Ale kto ją

pochodzenia żydowskiego.

skich na terenie okupowanej Polski.

i Polek”,

jennych Niemiec, które uczyniło

sporządził i dlaczego wybrano tych,

W 1997 roku otrzymał w Gdańsku

(cdn.)

Petersburg, 1899.

wszystko, aby mordercy nie ponie-

a nie innych naukowców, pozostaje

Medal św. Wojciecha, a w 2003 roku