18

Okruchy historii

kurier Galicyjski * 13–26 kwietnia 2012 nr 7 (155) * www.kuriergalicyjski.com

Jezuita

Zapomniany pomnik

i znakomity Polak

Sowieci, po zajęciu w 1939 roku, wschodnich terenów II Rzeczpospolitej,

Stereotypy tworzone na Wschodzie mają

w polskim jeszcze Lwowie, musieli w jakiś sposób utwierdzić swoją władzę.

Najlepsze w tym wypadku są symbole, pomniki. Na to by ustawić pomniki

długą historię. Przyzwyczailiśmy do ich

„teoretyków marksizmu-leninizmu”, a już tym bardziej samych Lenina

ciągłości i żywotności. W czasach Związku

i Stalina nie odważyli się w obawie przed możliwymi profanacjami. Jednak

Sowieckiego kojarzenie jezuitów ze złem,

najbardziej sowieckim symbolem była na owe czasy stalinowska konstytu-

kłamstwem i podstępem było sprawą

cja, lub jak ją nazywano „radziecka”. Rąbnięto (dosłownie – bo z drewna)

powszechną.

pomnik, pod którym obywatele zagarniętych ziem mogliby oddawać cześć

nowej władzy i najbardziej „humanistycznej konstytucji w świecie”.

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

tekst, ilustracja archiwum

Pomnik Radzieckiej Konstytu-

cji wzniesiono już w październiku

1939 r. Jego autorami byli rzeźbiarz

Sergiej Litwinienko i kijowski plastyk

Mychajło Dmytrenko. Być może, ar-

tyści tylko przystosowali do miejsco-

wych warunków projekt wykonany

w Moskwie. Pomnik wykonano w

Ceramiczno-Rzeźbiarskiej Fabryce,

którą otwarto w 1939 r. przy ul. Mącz-

nej. Wykonawcami byli rzeźbiarze

Jewhen Dzyndra i Andrij Kowerko.

Prawdopodobnie, pomagał im rów-

nież uczeń Litwinienki, młody rzeź-

biarz Jakow Czajka.

Pomnik ustawono w centrum

miasta, obierając na jego lokalizację

Ks. Piotr Skarga

„wysepkę” na osi Wałów Hetmań-

skich, między ulicami Jagiellońską i

co czuje. Skarga łajał nieraz bardzo

AlEKSANdER NIEWIŃSKI

placem Świętego Ducha (obecnie ul.

ostro króla i panów, a słuchali go

tekst,

Hnatiuka i pl. Iwana Pidkowy), obok

zawsze wszyscy z szacunkiem, bez

www.piotrskarga.pl

placyku z pomnikiem Jana III Sobie-

gniewu, nie przerywali mu słów i nie

ilustracjia

skiego. Tymczasowy pomnik, wyko-

zabraniali nadal zabierać głosu. Tak

nany z betonu na drewnianym szkie-

polityczne, czyli sejmowe kazania

W ubiegłym roku pewien ukraiń-

lecie, tworzyła ogromna pionowa

Skargi, jak niedzielne, które miewał

ski minister, zajmujący się tematem

kompozycja w postaci kolumn prze-

w kościołach, miały zawsze na celu

edukacji, we własnym leksykonie

wiązanych czerwonymi sztandarami.

dobro kościoła, ojczyzny i całego

określił „metody jezuickie” jako sy-

W dolnej części umieszczono figury

narodu polskiego, odznaczały się

nonim działań negatywnych. Na po-

czerwonoarmisty, robotnika, matki

siłą wymowy i tak pięknym językiem,

czątku bieżącego roku, ukraiński pro-

z dzieckiem, studentki oraz starego

iż do dziś dnia, kto chce mówić po-

gram telewizji „Inter”, w popularnym,

Hucuła z chłopcem. Posągi z cemen-

prawnie po polsku, czyta dzieła

wieczornym programie „Podrobnosti”

tu oraz napisy w językach ukraińskim,

Pomnik Radzieckiej Konstytucji Sergieja litwinienki i My-

Skargi i uczy się całych ustępów z

(„Szczegóły” – aut.) o godz. 20.00,

polskim i żydowskim symbolizowały

chajła dmytrenki

jego kazań na pamięć, gdy wydane

przedstawił prywatne muzeum na-

przyjaźń narodów według artykułów

zostały drukiem.

rzędzi katowskich, jako rzekomo…

Stalinowskiej Konstytucji.

Lat dwadzieścia spełniał Skarga

„prawdziwie jezuickich”.

do tych artystów, którym przypisano

rzy w Karpatach i w ulubionych Za-

30 czerwca 1941 r. miasto zajęły

obowiązki kaznodziei królewskiego,

Widocznie niektórzy politycy

poglądy „nacjonalistyczne”. Skąd

leszczykach. Chłonie jednak nastrój

wojska niemieckie. Być może, już w

nareszcie złamany wiekiem i trudami

uważają za wciąż nośne straszenie

więc ta chęć „upamiętnienia” stali-

dzieł sztuki, których tak wiele jest

tym samym dniu betonowy pomnik

prosił Zygmunta, by pozwolił mu usu-

jezuitami. Zresztą nie ma co się dzi-

nowskiej konstytucji?. Ale poglądy

we Lwowie, podziwia nieznany do-

został rozbity, a jego ułamkami zasy-

nąć się do Krakowa. W starej stolicy

wić rzeczonej telewizji i ministrowi.

ludzkie zmieniają często warunki, w

tychczas świat sztuki europejskiej.

pano leje i wyboje, powstałe wskutek

Piastów życia dokonał r. 1612.

Co wiedział to powiedział. A, że wie-

które trafiamy.

Znajduje tu odpowiednie dla siebie

niemieckich bombardowań Lwowa.

Prócz kazań zostały po nim

dzę miał taką, jaką miał… nie bądź-

Tak było i z Dmytrenką. Pocho-

środowisko.

Miejsce po dawnym pomniku

„Żywoty świętych starego i nowego

my drobiazgowi.

dził z małej miejscowości Łochwica.

Z chwilą wybuchu wojny sowiec-

było ulubionym terenem spotkań fa-

testamentu”, którą to książkę czytają

Podziwiać natomiast możemy

Tu już wykazał swój talent i otrzymał

ko-niemieckiej pozostaje we Lwowie

nów klubu „Karpaty Lwów”, na którym

we wszystkich dworach szlachec-

naszych rodaków, którzy nawet w

dość oryginalną radę od swego na-

pod opieką metropolity Szeptyckie-

przed meczami ulubionej drużyny i po

kich z zajęciem. Namawiali niektórzy

okresie bezpaństwowości, potrafili

uczyciela rysunków: „Jeżeli będziesz

go. Dla niego tworzy dzieła, między

mich roztrząsano przebieg gry, skład

Skargę, aby pisał po łacinie, dowo-

nadgłosić, że jezuita Piotr Skarga

mógł całymi dniami nic nie jeść, jeżeli

innymi – freski w cerkwi w Gródku

drużyny, decyzje trenerów i progno-

dząc, że zdobędzie wtedy sobie sła-

należy do znakomitych Polaków.

będziesz we wszystkim sobie odma-

o tematyce duchowego połącze-

zowano wyniki kolejnych meczów.

wę całej Europy, lecz tym odpowiadał

Przekonamy się o tym z pewnej

wiał, jeżeli nauczysz się spać na

nia obu części Ukrainy pod opieką

Pod koniec władzy sowieckiej zbierali

zawsze: „Polakiem jestem, o Polski

książki, wydanej w końcu XIX wieku

patyku – to wtedy jedź”. Dmytrenko

Bożą.

się tu „świadomi i patriotycznie nasta-

sławę dbam tylko”.

w Petersburgu, ówczesnej stolicy

podjął studia w Instytucie Sztuki w

Po wojnie osiada za oceanem.

wieni Ukraińcy”, snując swoje „sny o

Nie tylko jako mówca i jako pi-

zaborczego Imperium Rosyjskiego.

Kijowie. Jego profesorowie hołdowa-

Tu kontynuuje dzieło sztuki sakral-

potędze” powstającej Ukrainy. Po-

sarz zdobył sobie Skarga miłość

Urywek z niej (s. 123-126) proponu-

li zasadzie – albo jesteś najlepszy,

nej, tworząc freski w wielu cerkwiach

dobnie jak prognozy kibiców, tak i te

oraz szacunek rodaków, więcej

jemy czytelnikom.

albo odejdź. To stało się zasadą jego

USA i Kanady.

plany rozwiały się w postsowieckich

jeszcze może jako dobry człowiek;

„(…) Piotr Skarga stworzył w na-

pracy.

realiach. Pozostało tylko miejsce,

wspierał on biednych, pocieszał

szej literaturze wymowę polityczną,

W 1939 roku przyjeżdża do

We Lwowie niestety nie pozo-

gdzie można dziś kupić symbolikę

smutnych, leczył chorych, odwiedzał

którą chlubić śmiało się możemy; ża-

Lwowa w „desancie” artystów so-

stała żadna z jego prac. W 1952

nacjonalistyczną.

w turmach więźniów i nawracał ich;

den naród w owym czasie nie posia-

wieckich, których zadaniem jest

roku podzieliły los wielu arcydzieł

w Krakowie na Skałce założył insty-

dał tak zdolnego mówcy politycznego,

wszczepienie na nowym gruncie

autorów, co do których władze

Przy okazji rozważań o motylim

tucję pod nazwą „Bractwa miłosier-

bo też żaden taką wolnością się nie

sztuki realizmu socjalistycznego. Tu

miały zastrzeżenia. Z magazynów

życiu sowieckiego pomnika warto

dzia”, gdzie ubodzy mieli przytułek;

cieszył, jak my. Wymowa polityczna

bierze aktywny udział w organizacji

lwowskich muzeów zniknęło wtedy

wspomnieć o jednej jeszcze sprawie.

utworzył „kasę pożyczkową”, opie-

może się tam tylko rozwijać, gdzie

wystaw sowieckich artystów, tworzy

ponad 5 tys. dzieł sztuki. Teraz jego

Kim był jeden z autorów pomnika My-

kował się szkołami krajowymi, brał

swoboda osobista jest szanowana;

wspomniany pomnik, szerzy nowe

działalność i twórczość jest odkry-

chajło Dmytrenko? W encyklopediach

udział w obradach sejmowych, a gdy

wolno było u nas każdemu, który był

idee w sztuce. Ale wzoruje się na

wana na nowo.

z okresu sowieckiego próżno by szu-

wiek późny i zdrowie nie dozwalały

dopuszczony do sejmu, powiedzieć

starych wzorcach, swe obrazy two-

kać jego nazwiska. Należał bowiem

kg