10

Publicystyka

kurier Galicyjski * 13–26 kwietnia 2012 nr 7 (155) * www.kuriergalicyjski.com

EUROPA RUSINÓW

Rusinom wydawało się, że mogą, bez większych wysiłków być i tu i tam. W sferze narodowo-kulturowej –

identyfikować się z ruską, wschodnią przestrzenią, a w sferze geopolitycznej – należeć do bardziej

komfortowego, nawet w sensie bytu, świata Europy Zachodniej. Wydaje się, że tej iluzji mieszkańcy dawnej

Galicji Wschodniej nie pozbyli się do dziś.

cerkiew nastrojów społecznych stał

MARIAN MudRYJ

się konflikt z tzw. „Ruską trójcą”, gdy

W Galicji na początku XX wie-

na podstawie decyzji cenzora We-

ku opowiadano dowcip o dwóch

nedykta Łewyćkoho, działającego

Rusinach, którzy jadąc w jednym

według wskazówek metropolity My-

pociągu, w zależności od miejsc w

chajła Łewyćkoho, do spisu ksiąg

wagonie byli przekonani, że jadą do

zakazanych trafił almanach „Rusał-

dwu różnych miejscowości: jeden

ka Dniestrowa”.

– do Krakowa, a drugi – do Lwowa.

Pozycja zajmowana przez grec-

Dowcip ten powstał zapewne, aby

kokatolicką cerkiew w XIX wieku

zademonstrować względność ruchu,

okazała się być krótkowzroczną. Na

jako zjawisko fizyczne. Opisuje on

podstawie zarzutów o propagowa-

brak umiejętności ówczesnych ga-

nie propolskich nastrojów, z udziału

licyjskich Ukraińców by poprawnie

w ruchu ukraińskim wyeliminowano

ukierunkować swoje działanie i do-

aktywne i oświecone osoby. Niektó-

prowadzić do zamierzonego skutku.

rzy nie wytrzymali nacisku i zostali

Rusinom, jak ich wtedy nazywa-

zmuszeni do zakończenia swojej

no, wydawało się, że mogą, bez więk-

działalności, niektórzy zaś przenieśli

szych wysiłków być i tu i tam. W sferze

się do „polskiego obozu”, przyjmując

narodowo-kulturowej – identyfikować

komfortową dla siebie pozycję „Rusi-

się z ruską, wschodnią przestrzenią (w

na narodowości polskiej”.

obydwu wersjach: panruskiej i panu-

kraińskiej), a w sferze geopolitycznej

Kalendarz juliański, jako

– należeć do bardziej komfortowego,

obrona przed polonizacją

na część galicyjskich Rusinów, ściśle

ińskie książki będą bardziej dostęp-

cyjsko-ruskiego piśmiennictwa za-

nawet w sensie bytu, świata Europy

Antyzachodnia pozycja cerkwi

związana z hierarchią cerkwi greko-

ne dla Polaków i innych Słowian, co

węziło się do nielicznej grupy osób

Zachodniej. Wydaje się, że tej iluzji

greckokatolickiej wyraźnie przejawiła

katolickiej, rozumiała swoje główne

ułatwi naukę języka ukraińskiego in-

z podwójną narodową identyfikacją,

mieszkańcy dawnej Galicji Wschod-

się w kwestii kalendarza. Wysiłki cer-

zadanie jako odcięcie się od Pola-

nym narodom europejskim i będzie

którzy określali siebie „Rusinami na-

niej nie pozbyli się do dziś.

kiewnych działaczy były skierowane

ków. Po podziałach Rzeczypospolitej

sprzyjało rozwojowi języka, podczas

rodowości polskiej” (Gente Rutheni,

Artykuł omawia pojęcie „Europy”

na zaszczepienie w społeczności

i przyłączeniu Galicji do monarchii

gdy cyrylica tylko powstrzyma te pro-

natione Poloni).

i „europejskości” w pojęciu galicyj-

galicyjskich Rusinów poglądu, że

Habsburgów rozpoczęła poszukiwa-

cesy. Rzecz szła również o łacinkę,

W literaturze historycznej ustaliło

skich Ukraińców XIX wieku. Mam na-

kalendarz juliański jest fundamen-

nia swojej identyczności w granicach

jako środek wchodzenia literatury

się mniemanie o pozytywnej roli cer-

dzieję, że będzie miał znaczenie nie

talną częścią składową wschodniego

wszechruskiej przestrzeni, z czego

ukraińskiej do ogólnoeuropejskiego

kwi greckokatolickiej w „narodowym

tylko poznawcze, ale i praktyczne.

obrządku i stanowi tarczę ochronną

na koniec wykreowała się i zdobyła

środowiska. Na korzyść łacinki dla

odrodzeniu” galicyjskich Ukraińców

Te rozważania, pozwolą, być może,

przed polonizacją. W antypolskim za-

przewagę opcja ukrainofilska. Dziś

galicyjskich Rusinów wypowiadali

w XIX wieku. Kapłani greckokatoliccy

zrozumieć dlaczego mieszkańcom

pale, nawet naukowe wyjaśnienia o

staje się zrozumiałym fakt, że ówcze-

się też działacze słowiańskiego na-

występowali jako organizatorzy to-

współczesnej Galicji tak trudno jest

niedokładności kalendarza juliańskie-

sne dążenie do odrębności od Pola-

rodowego odrodzenia (np. Słowe-

warzystw narodowych: politycznych,

zrobić prozachodni wybór? Dlaczego

go, były przyjmowane jako propagan-

ków nie opierało się na racjonalnych

niec Bartłomiej Kopitar).

kulturalno-oświatowych, a także go-

ich retoryka nie może w żaden spo-

da nowego kalendarza i próby polo-

argumentach. W praktyce, miało

Dlaczego idea wprowadzenia

spodarczych. A sama cerkiew, jako

sób przekształcić się w realne kroki

nizacji Ukraińców. Gdy na przełomie

ono dalekowzroczne znaczenie, bo

alfabetu łacińskiego nie znalazła po-

instytucja, ponosiła główny ciężar od-

w kierunku zbliżenia ich kraju do

XIX i XX wieku, sprawy kalendarza

ukraińsko-polska granica stawała

parcia? Nie uważam, że tak musiało

cięcia się od polskiego środowiska.

zachodnioeuropejskich standardów

zaczęto rozpatrywać w kontekście

się jednocześnie granicą pomiędzy

być. Odpowiedzi należy szukać na

Ale czy mogło to wystarczyć

życia i norm zachowania? Przewi-

ekonomicznych, socjalnych i kultu-

Ukraińcami i Europą (Zachodem),

płaszczyźnie konkretnych intere-

dla wytworzenia się w środowisku

duję, że wszyscy, który wierzą w

rowych przeobrażeń, jakich zaznało

stopniowo wciągając ukraińskich ga-

sów, a nie abstrakcyjnych „odwiecz-

galicyjskich Rusinów nowoczesnej

europejskość postaustriackiej Galicji,

ówczesne ukraińskie społeczeństwo

licjan w sposób myślenia kategoriami

nych pragnień”. Istniały przynajmniej

świadomości narodowej? Doświad-

a jej przyszłość wiążą tylko z odro-

w procesie modernizacji, cerkiew

wschodniego, później praktycznie

dwie przyczyny, które doprowadziły

czenie historyczne uczy, że na

dzeniem, niby utraconej zachodniej

nie chciała odważyć się na zmiany.

sowieckiego, świata.

do odrzucenia alfabetu łacińskiego:

proces kształtowania się współcze-

orientacji, będę rozczarowani. Tak

Reforma kalendarza, wprowadzona

Pierwsza – to nie bezpodstawna

snych europejskich społeczeństw

naprawdę, większość problemów

w 1916 roku, przez Grigorija Chomy-

obawa hierarchów cerkwi grecko-

olbrzymi wpływ wywarła sekularyza-

współczesnej Ukrainy ma swoje

szyna, stanisławowskiego biskupa o

dylemat pomiędzy cyrylicą

katolickiej, że wprowadzenie łacinki

cja, tzn. oddzielenie życia społecz-

korzenie właśnie w przeszłości, a

prozachodniej orientacji, miała epizo-

i alfabetem łacińskim

Pierwszą ważną decyzją, która

doprowadzi do utraty przez ducho-

no-politycznego i kulturalno-intelek-

rozwój współczesnego ukraińskiego

dyczny charakter w konkretnych wa-

skierowała narodowy rozwój gali-

wieństwo kontroli nad dołami spo-

tualnego od bezpośredniego wpły-

społeczeństwa i państwa nie może

runkach historycznych. Nie opierała

cyjskich Rusinów na Wschód, było

łecznymi.

wu struktur kościelnych. Wyzwolona

opierać się na hasłach „narodowe-

się ona na autorytecie cerkwi i szybko

odrzucenie projektu wprowadzenia

Druga – to niewiara młodej ukra-

energia stała się olbrzymim impul-

go odrodzenia”. Oznaczałoby to bo-

została skasowana. Ze względu na

alfabetu łacińskiego. Aby określić

ińskiej inteligencji co do perspektyw

sem tworzenia narodu i środkiem

wiem, że trzeba przywrócić stosunki

unicką koncepcję szerzenia katolic-

dyskusje o gramatyce, które wyni-

szybkiego „narodowego odrodzenia”

modernizacji. W Galicji, cerkiew

socjalne, polityczne i intelektualne

kiej wiary na Wschód, metropolita

kały, od czasu od czasu, w okresie

(istnieje wiele tekstów, świadczących

greckokatolicka bardzo niechętnie

praktyki, które były w swoim czasie

Andrzej Szeptycki też był skłonny do

austriackim, w ukraińskiej literaturze

o tym, że inteligencja uświadamiała

rezygnowała z monopolu na okre-

główną przeszkodą tego rozwoju.

zachowania w praktyce cerkwi grec-

historycznej wykorzystuje się franko-

sobie, iż dystans galicyjskich Rusi-

ślanie kierunku rozwoju lokalnego

Jeżeli rozpatrywać historię, jak

kokatolickiej kalendarza juliańskiego.

we (Iwana Franki – red.) określenia

nów do reszty słowiańskich narodów

społeczeństwa ruskiego. Ambicje

wybór pomiędzy kilkoma możliwo-

Duchowieństwo greckokatolickie

„wojny alfabetowe”. Przyjęto przed-

imperium Habsburgów jest w szyb-

te hamowała jak mogła warstwa

ściami, to główne decyzje galicyjskich

bardzo powoli przyjmowało elemen-

stawiać je jako charakterystyczny

kim terminie nie do pokonania).

świeckiej inteligencji ruskiej.

Rusinów w XIX wieku były krokami do

ty nowoczesnej codziennej kultury.

przykład obrony przez galicyjskich

Instynkt samozachowawczy pod-

Konserwatywny, monarchistycz-

odcięcia się od europejskiej (dokład-

O rodzinno-klanowym charakterze

Ukraińców swojej mowy przed pró-

powiadał ówczesnej galicyjsko-ruskiej

ny światopogląd i pseudo-arysto-

niej zachodnioeuropejskiej, bo Za-

galicyjskiego duchowieństwa, szcze-

bami zniszczenia jej przez Polaków.

inteligencji, pochodzącej w dużej czę-

kratyczne pretensje przeważającej

chód i Europa stały się synonimami)

gólnie w województwie tarnopolskim,

Jest to bardzo uproszczony pogląd.

ści z kleru (co trzeba akcentować jako

części greckokatolickiego kleru szły

przestrzeni.

gdzie były „bogate” parafie, pisali w

W rzeczywistości dylemat pomiędzy

oparcie na tradycyjnych wartościach),

pod prąd w stosunku do ówczesnych

Najbardziej znaczącymi były: wy-

swych wspomnieniach Eugeniusz

cyrylicą i łacinką w dziewiętnasto-

unikanie jakichkolwiek eksperymen-

zachodnioeuropejskich  liberalnych

bór cyrylicy, jako podstawy piśmien-

Oleśnicki i Aleksander Barwiński.

wiecznej Galicji był nie tylko częścią

tów. Po nietrwałych wahaniach roz-

tendencji. W wyniku tego rodzący

nictwa i odmowa cerkwi greckokato-

Charakterystyczny był stosunek

stosunków polsko-ukraińskich, ale

pętano kampanię obwiniania zwolen-

się ruch ukraiński został pozbawio-

lickiej od przejścia na kalendarz gre-

Rusinów, szczególnie kapłanów, do

miał też wymiar wewnątrzukraiński.

ników łacinki o zdradę. W wyniku tej

ny sympatii wolno myślącej części

goriański. Podstawą tych decyzji była

zjawiska podróżowania, bo odczucie

Zwolennicy łacinki (Josyp Łoziński,

kampanii koło zwolenników wprowa-

społeczeństwa. Charakterystycznym

kwestia narodowej identyczności czy

przynależności do Europy nie mogło

Iwan Hołowacki) twierdzili, że ukra-

dzenia alfabetu łacińskiego do gali-

przykładem niezrozumienia przez

też świadomości. Społecznie aktyw-

być tylko częścią teoretycznych po-