20

Okruchy historii

29 kwietnia–15 maja 2014 nr 8 (204) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Mieczysław Potocki –

organizator urzędu konserwatorskiego

w galicji Wschodniej (Część II)

Bardzo ważną i niestety zapomnianą postacią w historii Galicji w okresie autonomii był Mieczysław hrabia

Potocki herbu Lubicz. Ten właśnie człowiek stał u podwalin organizacji służby konserwatorskiej na terenie

autonomii. Z jego inicjatywy rozpoczęto badania zabytków historii, architektury i sztuki, a również konser-

wację i stały nadzór za stanem zabytków.

W podziemiach katedry pozosta-

najśpieszniejszego przedstawienia

ły jeszcze liczne części dawnych ołta-

wykazów”.

rzy i M. Potocki doszedł do wniosku,

21 stycznia 1880 roku Zacha-

że „z pozostałych jeszcze porozbija-

riewicz pisał do A. Dzieduszyckiej,

nych kawałków dał by się złożyć dru-

że „szczegółowe plany (ołtarzy)

gi, większy i ozdobniejszy ołtarz, co

wyrabiają się”, zaś 14 maja tegoż

wszakże wtedy nastąpić może, gdy

roku, że „Pan Marconi alabastrów

przewielebna kapituła koszta na jego

łamać kazał – detale są gotowe w

odnowienie również w części ponieść

rysunku… Zobowiązał się okruszyć

zechce”. Los tego ołtarza interesował

i ustawić ołtarze do św. Michała tego

konserwatora przez dłuższy czas. 27

roku”.

JURIJ SmIRNOW

kwietnia 2874 roku pisze on przedsta-

Interesujące jest, że Zacharie-

tekst i zdjęcia

wienie do kapituły z propozycją „…re-

wicz był przeciwny ustawieniu w no-

stauracji dwóch starożytnych ołtarzy.

Nagrobek lwowskiego mieszcza-

wej świątyni starego ołtarza z katedry

Na ten cel przeznaczono z funduszu

nina Stanisława Henela odnalezio-

łacińskiej i pisał do Dzieduszyckiej,

krajowego 600 f. i jeszcze dołożenie

no „… przy rozbieraniu ołtarza św.

że „…użycie starych ołtarzy byłoby

drugiej połowy 600 f. i zawarcie umo-

Michała Archanioła pod jednym ze

niepodobne”. W odnowieniu i usta-

wy dla restauracji z rzeźbiarzem Ja-

słupów nawy”. Konserwator Miko-

wieniu starego ołtarza zaintereso-

skólskim”. Potocki pisze do kapituły

łaj Potocki postanowił wszystkie te

wany był prof. Marconi, który miałby

łacińskiej: „Czy zechce jeszcze jeden

epitafia odnowić i „…ustawić zaraz

zarobić na tym 1200f. tak się i stało.

ołtarz starożytny kapituła restau-

od drzwi głównych dwie płyty ka-

W kościele w Zarzeczu ustawiono

rować i wiele na ten cel ofiarować

mienne grobowe, prawie z jednych

jeden nowy ołtarz p.w. św. Józefa,

zamyśla?”. Kapituła opowiedziała,

lat XVI wieku pochodzące, jedna

wykonany w alabastrowni Marconie-

że niczym do restauracji ołtarza przy-

szlachcica (Baltazara Bzowskiego),

go i drugi stary alabastrowy z katedry

czynić się nie może, a ustawienie

druga mieszczanina (Stanisława

lwowskiej, który poświecono NMP.

go w kaplicy Chrystusa Ukrzyżowa-

Henela), wielką płytę marmurową na

3 października 1880 roku ko-

nego uważa za niestosowne. Wtedy

cześć arcybiskupa Skarbka i płytę

ściół poświęcił biskup krakowski

17 listopada 1875 r. Potocki zwraca

marmurową pamiątkową genera-

Albin Dunajewski. W XX wieku we

się do kapituły z prośbą o darowanie

ła artylerii Pawła Grodzickiego z r.

Lwowie już nikt nie pamiętał, że

„bezużytecznie zalegającego w pod-

1645. Wszystko kosztem funduszu

ołtarz z katedry łacińskiej został

ziemiach katedry ołtarza” do kaplicy

krajowego”. W „Dzienniku czynno-

ustawiony w kościele w Zarzeczu.

na Kulparkowie. 16 lutego 1876 roku

ści…” jest notatka, że restaurację

Np. T Mańkowski w 1937 roku pisał:

Renesansowy ołtarz tzw. „Zapaliński”

Potocki pisze do wydziału krajowe-

„… czterech pomników w katedrze

„Sprawozdanie konserwatora Mie-

go, że kapituła ofiarowała ołtarz do

inne (ołtarze), jak darowany przez

„…o wydanie dyspozycji co do oł-

łacińskiej za ogólną sumę 380f. pro-

czysława Potockiego z r. 1874 wy-

kaplicy w zakładzie na Kulparkowie

kapitułę ołtarz, pozostały z rozbiórki

tarza”, ale nigdy nie dostaje żadnej

wadził rzeźbiarz Antoni Kurzawa” i 1

mienia drugi jeszcze, równocześnie

(zakład dla umysłowo chorych), zaś

Sierakowskiego, ofiarowany dla Za-

odpowiedzi.

Listopada 1871 roku wszystkie prace

z ołtarzem Białego złożony przez

29 marca tegoż roku prof. Leonardo

kładu krajowego w Kulparkowie – a

31 stycznia 1878 roku konser-

przy nich były zakończone. Epitafium

Potockiego ołtarz alabastrowy, który

Marconi dostał polecenie „ołtarz ten

niestety tam go nie ma”.

wator Mieczysław Potocki zmarł. O

Henela było znacznie uszkodzone

według Łozińskiego miał się dostać

obejrzeć, dokładnie zbadać i kosz-

12 grudnia Potocki znów zwrócił

losach restaurowanego ołtarza dalej

i napis na szerokiej listwie tworzą-

w nieznane nam ręce prywatne.

torys restauracji przedłożyć”. Swoją

się do wydziału krajowego z „...przed-

mamy tylko skąpe wiadomości. Prof.

cej ramę nagrobka był praktycznie

Między tymi zaginionymi ołtarzami

opinię o planie i kosztorys restaura-

stawieniem co do restauracji ołtarza

Władysław Łoziński pisał, że ołtarz

nieczytelny. Dlatego nowy napis

może znajdowały się jeszcze inne

cji zaproponował. Miało to wynieść

z katedry łacińskiej do kaplicy szpi-

ten „…dostał się, o ile nam wiado-

umieszczono na osobnym bloku

dzieła dłuta Jana Białego.… Prócz

1200 f.

talnej na Kulparkowie i z zapytaniem

mo, w ręce prywatne”. Niedługo, bo

kamiennym, wmurowanym poniżej

ołtarza z katedrze lwowskiej innych

już w roku 1880 ołtarz ten okazał

epitafium. M. Dzieduszycki odnalazł

jego dzieł mimo poszukiwań odna-

się w nowo zbudowanym kościele

w materiałach archiwalnych stary

leźć nie zdołałem”.

św. Michała Archanioła w Zarzeczu

łacińskie napis, który brzmiał: „Fa-

Dopiero w 1974 roku Aldona Soł-

– centrum ordynacji Włodzimierza

mato Stanislao Henel civi die XVII

tysówna opisała ołtarz w kościele w

hr. Dzieduszyckiego. Właśnie z

novemb. Anno donmini MDLXX hoc

Zarzeczu i podała, że abp Izak Isa-

nim konserwator Potocki, również

monumentum honesta uxor Zophia

kowicz podarował Dzieduszyckiemu

rzeźbiarz L. Marconi, przez wiele lat

P. Hodie wihi, cras tibi”.

ten ołtarz z katedry ormiańskiej. Tę

znajdowali się w stałym kontakcie. O

Marmurową tablice ku pamięci

wersją powtórzył prof. Kazimierz Ka-

tym świadczą liczne listy Potockiego

generała Pawła Grodzickiego odna-

rolczak i dodał, że katedra ormiań-

do Dzieduszyckiego, zachowane w

leziono po posadzką babińca i po

ska buła przebudowywana w tym

archiwach lwowskich. Prof. L. Mar-

konserwacji umieszczono w kaplicy

czasie przez tegoż arcybiskupa.

coni na zamówienie Dzieduszyckie-

na ścianie wschodniej Matki Boskiej

Są to jednak informacje błędne.

go wykonał liczne prace rzeźbiar-

Częstochowskiej. Neobarokowe ka-

Ołtarza alabastrowego nie notuje

skie, jak to dla kościołów francisz-

mienne obramienia tej tablicy wyko-

żaden XIX wieczny inwentarz ka-

Nagrobek Baltazara Bzowskiego

kanek we Lwowie i św. Michała w

nał na pewno Antoni Kurzawa w 1871

tedry ormiańskiej. Ks. I. Isakowicz

Zarzeczu i dekoracje ornamentalną

czy wydział krajowy będzie lub nie

Na polecenie Potockiego część

roku. Ramę kamienną ozdobiono

w czasie budowy i poświęcenia ko-

pałacu Dzieduszyckich we Lwowie

restaurować ten ołtarz, gdyż widział-

ołtarza z podziemi katedry zabrał

herbem Grodzickich Łada, herbami

ścioła w Zarzeczu nie był jeszcze ar-

przy ul. Kurkowej. Plany kościoła w

bym go w innym miejscu, np. w Brze-

rzeźbiarz Julian Markowski. Jednak

Polski i Litwy, a również postacią lwa

cybiskupem, lecz tylko proboszczem

Zarzeczu sporządził znany lwowski

żanach”. Od 1876 roku na zlecenie

wydział krajowy nie przeznaczył od-

i licznymi emblematami wojskowymi.

i dziekanem stanisławowskim i nie

architekt prof. Julian Zachariewicz.

powiednich funduszy na restaurację

właściciela zamku w Brzeżanach hr.

M. Dzieduszycki już w 1822 roku po-

mógł przekazywać żadnych ołtarzy z

20 stycznia 1878 roku w liście do

ołtarza i w kaplicy na Kulparkowie oł-

Stanisława Potockiego Leonardo

twierdził obecność tej tablicy. W prze-

katedry ormiańskiej we Lwowie.

hr. Alfrozyny Dzieduszyckiej dono-

tarz ten nigdy nie był ustawiony. Ale

Marconi zajmował się restauracją

wodniku „Kościół katedralny lwowski”

Na stan zabytków w katedrze or-

sił: „Jego Ekscelencja Pan Hrabia

pamięć o istnieniu ołtarza trzymała

kaplicy zamkowej. Ale do Brzeżan

pisze on: „W tej kaplicy umieszczono

miańskiej konserwator Potocki rów-

zawiadamiając mnie, że szkic na

ołtarz nigdy nie był przekazany. 7

się długo i jeszcze w 1932 roku Ta-

… tablicę marmurową w kamiennych

nież zwracał szczególną uwagę. 21

kościół w Zarzeczu uzyskał apro-

czerwca 1877 roku Potocki znów pi-

deusz Obmiński w książce „Restau-

ramach Pawła Grodzickiego z 1645

sierpnia 1869 roku zwrócił się z listem

batę Państwa, wezwał mnie do jak

racje katedry lwowskiej” pisał: „Były

sze do wydziału krajowego, prosząc

roku”.

do kapituły ormiańskiej z prośbą o