13

Górale Czadeccy

Kurier Galicyjski * 31 lipca 2008

OSTATNIA WIELKA MIGRACJA EUROPEJSKA

Tak powstał Nowy Sołoniec.

Przyrost naturalny był wciąż

wysoki i w ciągu dwóch pokoleń

(cd. z nr poprzedniego)

zaczęło być zbyt ciasno. Dlatego

w latach 1888 – 1889 wyemigro-

78 osób w roku 1972, ponieważ

(Oregon, USA) i do Kanady. W Ka-

wało stamtąd kilkanaście rodzin

wiele osób wyjechało w poszu-

nadzie mieszkają cztery rodziny

do Brazylii, w latach 1895 – 1910

kiwaniu pracy.

góralskie w miejscowościach:

dalszych 49 rodzin do Bośni, a w

Z informacji Dušana Drljačy

Ontario (blisko Toronto), Kitchener

latach 1910 – 1920 do innych wsi

wynika, że w 2002 roku, w liczą-

i Pribila.

bukowińskich: Piotrowiec Dolnych

cym 10 tysięcy ludzi Czelinowacu

Jednym z najaktywniejszych

(przysiółek Arszyca), Panki, La-

mieszka od kilkunastu do kilku-

działaczy spośród górali buko-

urenki, Dunawca i innych miej-

dziesięciu górali bukowińskich.

wińskich w Duluth jest Michael

scowości koło Baniłowa, gdzie

W Czurugu po wyjazdach do

Jaros, urodzony w 1944 roku w

znajdowali się Polacy.

krajów zamorskich i rozprosze-

Niemczech. Jego rodzina, tak jak

Druga osada, Plesza, powsta-

niach oraz w różnych innych

większość emigrantów do USA,

ła w sąsiedztwie pierwszej (No-

miastach Wojwodiny mieszka od

najpierw przebywała w Czelino-

wego Sołońca) na zboczu góry w

kilku do kilkudziesięciu osób

wacu, potem w Czurugu, gdzie

1836 roku. Założyli ją górale z Te-

z rodzin góralskich.

Michael ukończył szkołę. Już w

reblecza, Kaliczanki i Starej Huty.

W 1906 roku Karol Jaros i Sta-

1960 roku wyjechał z całą rodziną

Osadnicy otrzymali po 30 fălci

nisław Bores, jako pierwsi prze-

do Duluth. W dalszym ciągu

gruntu, w tym po 16 fălci puszczy

prowadzili się do Stanów Zjedno-

bardzo dobrze posługuje się

do wytrzebienia, i zwolniono ich

czonych. Zajmowali się oni tam

gwarą górali bukowińskich,

od podatku na 10 lat. Pozostałe

karczowaniem lasów, pracą na

przywiezioną z rodzinnego

warunki podobne były do soło-

farmach lub utrzymywaniem

domu i przekazywaną w rodzi-

nieckich. Pleszanie z czasem się

torów kolejowych. W latach

nie, pomimo długich wędró-

zagospodarowali, jednak ze

względu na wysoki przyrost natu-

ralny część z nich wyemigrowała

do Bośni i do wsi bukowińskich:

Piotrowiec Dolnych, Laurenki,

Paltynosy i Dumbrawy.

Trzecia osada, Pojana Mikuli,

powstała w 1842 roku w dolinie

potoku Humor. Z wnioskiem o

przydział ziemi wystąpili górale

z Tereblecza i Starej Huty Krasnej

w grudniu 1822 roku. Ponownie

uczynili to w 1836 roku. W 1838

roku komisja złożona z niemiec-

kich urzędników i w obecności

kolonistów, Niemców sudeckich,

dokonała lustracji terenów prze-

różnych stron, między innymi z

Pierwsza fala nowosołonczan,

znaczonych na kolonizację. Nie

Galicji Wschodniej, a przede

która zjawiła się w tych stronach

uczestniczyli w niej z niewyjaśnio-

w sile około 40 rodzin, zamieszkała

wszystkim z Bukowiny południo-

nych przyczyn polscy górale.

wej. Dookoła Nowej Topoli kolo-

w sąsiedniej wsi Usor.

Skutek był taki, że ta część doliny

niści, a więc i górale z Bukowiny

W 1901 r. dołączyło jeszcze do

Humoru, która była przeznaczona

(między innymi, rodziny Drozdków,

nich dalszych 9 rodzin z Nowego

w całości dla 40 rodzin ze Starej

Najdków, Juraszków, Buganików,

Sołońca, które nabyły od jakiegoś

Huty i 38 rodzin z Tereblecza, zo-

Kuczaków, Sygutów), założyli wsie:

Turka, opuszczającego bośniacką

stała rozdzielona między osadni-

Czelinowac (1895), Miljewicze

wieś Traszele koło Nowej Topoli w

ków w dwóch częściach: w górnej

(1896), Bakińcze (1896). Dwa

powiecie Bosanska Gradiška, 90

dla 40 rodzin niemieckich i w dol-

największe polskie (galicyjskie)

hektarów ziemi i podzieliły mię-

nej dla 40 rodzin polskich. Dla

osiedla w Bośni - to kolonie Ra-

dzy sobą. Organizatorem tej gru-

Terebleczan zabrakło miejsca.

kowiec i Martyniec koło Prnjavo-

py był Michał Zielonka z synem

Inne przysiółki górali powstałe

ru, powstałe w 1899 i 1901 roku,

Józefem, miejscowym liderem

później to Laurenka i Dunawiec,

które w wyniku repatriacji ich

i założycielem Ogniska Polskiego,

oba założone w 1875 roku – obec-

mieszkańców do Polski po drugiej

gdzie Zielonkowie prowadzili

nie już osobno nieistniejące, a

wojnie światowej przestały istnieć.

kursy języka polskiego dla mło-

dwudziestych XX wieku przyby-

wek, których szlak rozpoczyna

będące przysiółkami Baniłowa

Początkowo bośniaccy osad-

dzieży i dla starszych.

wali tam i inni z rodzin góralskich,

się od Pojany Mikuli.

Podgórnego; Dawideny-Zrąb

nicy otrzymywali za darmo dział-

Obecnie górale bukowińscy

ściągani przez swoich pobratym-

Po zakończeniu drugiej wojny

(1880), później Panka-Zrąb, Pal-

ki z dóbr państwowych, czyli tzw.

zamieszkują głównie w Czelino-

ców. Ci, którzy osiedli w Ameryce,

światowej górale, mieszkający na

tynosa, Dumbrawa koło Cornu

carewinę, oraz przez pierwsze trzy

wacu, który znajduje się na tere-

przygotowywali miejsca i zapro-

podzielonej Bukowinie dążyli do

Luncii i Arszyca – przysiółek Piotro-

lata zwolnienie od jakichkolwiek

nie powiatu Bosanska Gradiszka.

szenia dla pozostałych członków

powrotu do kraju. We wrześniu 1944

wiec Dolnych (1910).

świadczeń na rzecz skarbu

Miejscowość ta ma charakter

rodzin, przyjaciół...

roku została zawarta umowa z Uk-

Liczbę polskich górali na

państwa. Po dalszych siedmiu

górskiej osady. Domy, podobnie

W sumie w latach 1923 – 1924

raińską Republiką Radziecką,

Bukowinie w roku 1911 Tadeusz

latach wnoszenia minimalnych

jak w wioskach polskich na tere-

około trzech tysięcy osób wyemi-

dotycząca repatriacji Polaków. Na

Zubrzycki w artykule „Bukowińscy

opłat kolonista stawał się praw-

nie Rumunii, są rozrzucone na

growało do USA i Brazylii.

mocy tej umowy ludność polska,

górale polscy”, drukowanym

nym właścicielem majątku zago-

przestrzeni kilkunastu kilometrów.

Niemcy, którzy w latach 1887 –

zamieszkująca tereny zajęte przez

w czerniowieckiej „Gazecie Pol-

spodarowanego przez siebie. Tak

Etnograficzne badania w Czeli-

1895 zaczęli dość tłumnie opusz-

Związek Radziecki po II wojnie

skiej” (z dnia 10 sierpnia 1911 roku,

dogodne warunki przyciągały

nowacu zostały przeprowadzone

czać Pojanę Mikuli, kierowali się

światowej, do której należeli rów-

nr 64) szacuje na około 14.000

ludność do 1905 roku, w którym

w 1966 roku przez Dušana Drljačę.

dookolicRioNegrowBrazylii,gdzie

nież górale, otrzymała możliwość

osób.

rząd austriacki zakończył rozdzie-

Stwierdza on, że wówczas znaj-

do dziś (miasto Mafra) tworzą

przesiedlenia na ziemie państwa

Do dzisiaj na Bukowinie w

lanie bośniackiej ziemi.

dowały się tam dwadzieścia dwie

liczną kolonię. W latach 1888 – 1900

polskiego.Pierwszytransportgórali

zwartych grupach górale za-

Jako pierwsze zjawiły się

polskie rodziny, trzy ukraińskie

podążyli za nimi nasi górale z Po-

– repatriantów z okolicy Baniłowa

mieszkują w sześciu miejscowoś-

rodziny Drozdków i Najdków, które

i dwie serbskie.

jany. Założyli oni razem z osadni-

– wyjechał w połowie 1945 roku.

ciach: Starej Hucie, przysiółku

następnego roku w księgach

Część mieszkańców z Czeli-

kami niemieckimi z Pojany i kolo-

Drugi transport górali z Bukowiny

Arszyca wsi Piotrowce Dolne,

nowaca przeniosła się do Wojwo-

metrykalnych oznaczone zostały

nistami włoskimi miasto w stanie

wyjechałwpaździerniku1945roku,

jako colonizatorum polonorum.

Terebleczu na Bukowinie północ-

diny (dziś Serbia). W ten sposób

Św. Katarzyna, o nazwie Lucerna,

trzeci - w lutym 1946 roku, a czwarty

nej; Pojanie Mikuli, Nowym So-

Pojańczycy osiedlali się w poło-

powstał drugi w byłej Jugosławii

leżące około 200 km od Kurytyby

- w kwietniu 1946 roku. Osiedleni

łońcu i Pleszy na Bukowinie po-

żonej po sąsiedzku miejscowości

ośrodek górali bukowińskich –

w stanie Parana. W 1906 roku żyło

zostali w Polsce na Ziemiach Za-

łudniowej.

Czelinowac, stanowiącej właści-

Czurug. Obok Serbów zamiesz-

w nim już około pięćdziesiąt

chodnich.

Wraz z przejściem Bośni pod

wie przysiółek wsi Cerovljany,

kują tę wieś Chorwaci, Czarnogór-

polskich rodzin z Bukowiny.

Repatriacja objęła również

władzę austriacką w 1878 roku,

oddalonej 15 km na południowy

cy, Macedończycy, Słoweńcy,

O tych, którzy wyjechali po

rumuńską część Bukowiny. Pierw-

rozpoczęła się migracja ludności

zachód od Sawy i powiatowej

Albańczycy i Rumuni. Górale

1923 roku do Brazylii, nie wiemy

szy transport repatriantów z Bu-

z c. k. monarchii na jej teren.

Bosanskej Gradiški, gdzie już w

stanowią izolowaną grupę,

prawie nic. Ta część wędrówek

kowiny południowej wyruszył do

Przybywali tam Ukraińcy, Niemcy,

1898 roku mieszkały 22 bukowiń-

nieliczną w tej miejscowości. Do

góralskich czeka na uzupełnienie

Polski już w roku 1946. Dalsza

Polacy, a wśród nich również

skie rodziny. Ze sprawozdania

dzisiaj jednak zachowują tra-

i wyjaśnienie.

repatriacja odbywała się w opar-

górale z wiosek bukowińskich.

misjonarza M. Czermińskiego

dycje i język, przywiezione z Bu-

W stutysięcznym mieście Du-

ciu o wymianę not pomiędzy

Bukowińscy i galicyjscy Pola-

wynika, że domy polskie w tej wsi

kowiny.

luth (Minnesota, USA) mieszkają

Ambasadą RP w Bukareszcie a

cy już w 1892 roku pojawili się w

stanęły na siedmiu pagórkach,

Po emigracji w 1946 roku

rodziny polskie, około stu osób,

rządem rumuńskim. Pierwszy

parafii Windthorst (dzisiaj Nowa

wśród pól uprawnych, powstałych

części rodzin do wojwodińskich

wywodzące się z bukowińskich

transport Polaków, w tym górali,

Topola koło Bosanskiej Gradiszki

po wykarczowaniu lasów dębo-

miejscowości Gospodinci, Żabalj,

miejscowości. Szlaki ich wędró-

z miejscowości, leżących na Buko-

w Bośni), gdzie przyszli w ślad za

wych i bukowych. Cztery lata

Nowego Sadu; innych do Słowenii,

wek prowadziły z Bukowiny przez

winie południowej, do Polski

bukowińskimi Niemcami. Dopie-

później ten sam misjonarz zastał

a pozostałych do Polski, Austrii,

Bośnię. Mieszkali najpierw w

wyruszył jesienią 1946 roku, drugi

ro w latach 1895 – 1896 rozpoczął

tam już 32 rodziny polskie, a w

Włoch, Niemiec i Szwajcarii, w

Czelinowacu, potem w Czurugu.

w marcu 1947 roku, następny -

się ożywiony ruch migracyjny

1910 roku mieszkało w tej wsi 195

Czelinowacu zostały tylko 142

W 1980 roku z Duluth wyemigro-

w czerwcu 1947 roku.

Polaków do Bośni. Przybywali z

osób, z czego 190 było katolikami.

osoby. Liczba ta zmniejszyła się do

wało kilka rodzin do Portland

(cdn.)