img
21
Najmniejsza mniejszość etniczna
www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 30 kwietnia–16 maja 2013 nr 8 (180)
karaimi – zapomniani, nieznani?
Karaimi polscy to jedna z najbardziej tajemniczych i najmniej znanych grup etnicznych Polski. Ten naród bez ojczyzny
posiada niezwykle barwną historię, interesującą religię i ciekawe tradycje. Początki ich historii wiążą się z przybyciem
na Półwysep Krymski ludności tureckiej. Największymi ośrodkami, w których pozostały ślady po Karaimach są miasta
Eupatoria, Bachczysaraj i Czufut-Kale na Krymie oraz Troki, Wilno i Poniewież na Litwie.
szość karaimska. W Warszawie war-
nego „Dostłar”. Zespół powstał w
iWOna BOrUSZkOWSka
to odwiedzić jedyny czynny cmentarz
2003 roku, a występuje na różnych
karaimski w naszym kraju, który znaj-
festiwalach i imprezach kultury kara-
Pochodzenie
duje się przy ulicy Redutowej 34 na
imskiej i kultury mniejszości narodo-
Początki Karaimów sięgają VIII
Woli. Nekropolia ta została założona
wych (zapowiedzi występów dostęp-
w. n.e., kiedy to na Półwysep Krymski
w 1890 roku. Znajdujące się na niej
ne na stronie www.dostlar.karaimi.
przybyła ludność turecka. W później-
nagrobki są typowym świadectwem
org). Z kolei, dla tych, którzy chcieliby
szych wiekach przenieśli się oni na
sztuki karaimskiej. Również napisy
spróbować specjałów kuchni kara-
północ, na tereny ówczesnych Prus,
nagrobne wykonane są w języku
imskiej, możemy polecić restaurację
Litwy i Polski. Co w ogóle oznacza
karaimskim. Dla zainteresowanych
karaimską w Trokach na Litwie – w
nazwa tej mniejszości etnicznej? Ka-
folklorem i muzyką ludową, dość
mieście, gdzie tradycje karaimskie są
raim znaczy po hebrajsku „czytający”
dużą atrakcją może być występ jedy-
nadal żywe.
i odnosi się do „tego, kto czyta Pismo
nego działającego na terenie Polski
Święte”. Kim zatem są Karaimi? Sło-
ilustracje Myśl Karaimska
karaimskiego zespołu folklorystycz-
wem Karaim określa się zarówno
1932-1935, Wilno
narodowość, jak i przynależność do
Szlakiem przodków z XiV w. Bracia J. i M. robaczewscy w
religii karaimskiej, której podstawą
1920 r. ze stepów krymskich do trok
jest Stary Testament, a głównymi
księcia litewskiego Witolda i utworzyli
twy i Wołynia przedostała się do Pol-
prorokami – Jezus i Mahomet. Warto
swe skupiska w Trokach, Poniewie-
ski. Jednak zdecydowana większość
też zauważyć, że pochodzenie Kara-
żu, Bierżach i Poswolu. W 1441 roku
Karaimów, ich świątyń i domów po-
imów jest tak naprawdę wielopłasz-
Kazimierz Jagiellończyk nadał Kara-
została za wschodnią granicą.
czyznowe – możemy bowiem wyróż-
imom przywilej, dzięki któremu mogli
nić dwie gałęzie etniczne Karaimów
rządzić się na prawie magdeburskim.
– orientalną, pochodzenia semickie-
Współczesność
Aż do rozbiorów Polski, wspólnota
Według Narodowego Spisu Po-
go (Bliski Wschód) i wschodnioeu-
Karaimów  zamieszkująca  ziemie
wszechnego Ludności i Mieszkań,
ropejską, pochodzenia tureckiego
Rzeczypospolitej obierała swego wój-
przeprowadzonego w 2002 roku
(Litwa, Ukraina, Polska, Rosja).
ta, który podlegał jurysdykcji wielkiego
blisko 0,05 tyś. osób zadeklarowało
W językach hebrajskim i arab-
księcia litewskiego. Otrzymywali oni
przynależność do Karaimów, co czy-
skim słowo „kara” oznaczało „czytać”,
liczne przywileje od książąt i królów,
ni Karaimów najmniejszą w Polsce
„recytować” i odnosiło się do Pisma
powstawały nowe karaimskie osady.
mniejszością narodową. Obecnie
Świętego. Słowem Karaim określa
Po rozbiorach Karaimi polsko-litewscy
małe skupiska Karaimów znajdują
się zarówno narodowość, jak i przy-
podlegali carowi rosyjskiemu, który w
się w Warszawie i okolicy (41 osób),
należność do religii karaimskiej, któ-
1857 roku wydał dekret, na mocy któ-
a także na Pomorzu (26 osób) i na
rej podstawą jest Stary Testament,
rego ustanowiono Karaimski Zarząd
Dolnym Śląsku (Wrocław – 55 osób).
a głównymi prorokami – Jezus i Ma-
Duchowny, na czele którego stał du-
Poza tym, właśnie we Wrocławiu do
homet. Ruch karaimski objął swym
chowny zwierzchnik, będący jedno-
1989 roku działała jedyna w powo-
zasięgiem Syrię, Palestynę, północną
cześnie świeckim przedstawicielem
jennej Polsce kenesa, prowadzona
Afrykę, Egipt, Persję, Bizancjum, a w
– hacham. W roku 1918 – po odzy-
przez ostatniego polskiego hazzana
IX i X wieku – tereny państwa cha-
skaniu przez Polskę niepodległości
Rafała Abkowicza. Obecnie centrum
zarskiego. Religię karaimską przyjęła
dawne osady karaimskie znalazły
kulturalne Karaimów w Polsce sta-
ludność pochodzenia tureckiego za-
się na terenie państwa polskiego. W
nowi Warszawa. Warto odwiedzić
mieszkująca Krym. Pochodzenie et-
1927 r. ogłoszona została w Polsce
istniejący w tym mieście jedyny
niczne Karaimów jest zróżnicowane.
autokefalia wyznania karaimskiego.
czynny cmentarz karaimski w na-
Możemy wyróżnić dwie gałęzie et-
W 1928 r. urząd hachana z siedzibą
szym kraju.
niczne Karaimów – orientalną, pocho-
karaimi łuccy, St. Hazzan abraham Firkowicz i Hazz. Ga-
w Trokach został objęty przez uczo-
Na mocy zatwierdzonego w 1974
dzenia semickiego (zamieszkujący
briel Firkowicz z żoną. rycina z 1862 r.
nego orientalistę, prof. Hadzi Seraja
roku Wewnętrznego statutu, opartego
Bliski Wschód) i wschodnioeuropej-
Szapszała (1873-1961). W roku
na przedwojennej ustawie z 1936 roku,
ską, pochodzenia tureckiego (miesz-
1936 sejm RP uchwalił ustawę o
władzę zwierzchnią sprawuje zarząd
kańcy Litwy, Ukrainy, Polski, Rosji).
karaimski synu śpij
stosunku państwa do Karaimskiego
karaimskiego Związku Religijnego
Związku Religijnego, co regulowało
w RP, na czele z przewodniczącym.
rys historyczny
sytuację prawną Karaimów. W tym
Liczniejsze, doroczne zgromadzenia
Współcześni Karaimi polscy,
Beata kOSt
okresie wydawano pisma: w języku
członków społeczności karaimskiej
litewscy i krymscy wywodzą się
karaimskim „Karaj Awazy” („Głos Ka-
odbywają się na warszawskim cmen-
właśnie z ludności imperium chazar-
80 lat temu na Ukrainie Nad-
raima”) oraz w języku polskim z arty-
tarzu z okazji postu i modlitw w intencji
skiego. W XIII wieku z Krymu właśnie
dnieprzańskiej zmarł pisarz i poeta
kułami również po karaimsku – „Myśl
ofiar dżumy, która w 1710 r. zdzie-
przywędrowała grupa Karaimów na
karaimski Szymon Kobecki. Urodził
Karaimska”. Po II wojnie światowej
siątkowała społeczność karaimską
ziemie księstwa halicko-wołyńskie-
się w Trokach w 1865 roku. Był za-
Karaimi, którzy znaleźli się na terenie
na Litwie. Co kilka lat zwoływane są
go, tworząc swe główne osady w
wodowym wojskowym, w armii rosyj-
ZSRR automatycznie zostali obywa-
zjazdy polskich Karaimów. Uczestni-
Haliczu, Lwowie i Łucku (dzisiejsza
skiej dosłużył się rangi pułkownika.
telami Związku Radzieckiego. W tym
czą w nich również przybysze z za-
Ukraina). Natomiast na Litwę Karaimi
Po rewolucji został zdymisjonowany,
czasie część rodzin karaimskich z Li-
granicy, przeważnie z Litwy.
zostali sprowadzeni przez wielkiego
osiadł wówczas na terenie współcze-
Głównymi organizacjami zrze-
snej Ukrainy.
szającymi Karaimów w Polsce są
Pisał w języku zachodnio-karaim-
Karaimski Związek Religijny RP oraz
skim komedie i utwory dramatyczne,
świeckie stowarzyszenie Związek
wystawiano je w amatorskim teatrze
Karaimów Polskich.
w Trokach. Sławę zdobył wśród swo-
ich przede wszystkim jako poeta. Być
Materialne ślady karaimów
może wiązało się to z tym, że żadne
„Trzeba mu to przyznać, że w
Jeżeli chcemy podróżować ślada-
z dzieł napisanych przez Kobeckiego
swoich pieśniach wykazuje praw-
mi Karaimów, z pewnością powinni-
nie zachowało się dla potomnych.
dziwy talent poetycki i, że rzeczy-
śmy odwiedzić Wrocław i Warszawę,
Przetrwały wyłącznie wiersze. Jest
wiście dobrze opanował swój język
chociażby po to, aby zobaczyć jedyną
autorem poetyckiej kołysanki „Śpij,
macierzysty” pisał o nim profesor
w powojennej Polsce kenesę – kara-
synu mój!”. W roku 1904 w Kijowie
Tadeusz Kowalski. Uchodzi za jed-
imską świątynię, która znajduje się
wydano tomik jego poezji „Irłar” (Pie-
nego z pierwszych świeckich poetów
we Wrocławiu. Wrocławska kenesa
śni), rok później kolejne poezje roz-
i pisarzy karaimskich. Uznawany za
przy ulicy Kniaziewicza 28 założona
prowadzono wśród czytelników po-
pioniera „wielkiej idei pielęgnowania
została w 1946 roku przez hazzana
wielony na hektografie (tak wówczas
i rozwoju własnego języka rodzime-
Rafała Abkowicza. Oprócz tego, na
nazywano powielacz).
go”.
Dolnym Śląsku prężnie działa mniej-
Grupa dzieci karaimskich w trokach