Na linii Arpada

5

www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 29 czerwca–16 lipca 2012 nr 12 (160)

Wędrówka do wnętrza Karpat

WĘgIERSKA POWIEŚĆ

O LWOWSKICH ORLĘTACH

Jeszcze kilka miesięcy temu było praktycznie niemożliwe, aby zagłębić się

i zwiedzić jeden z największych bunkrów Linii Arpada – potężnej węgierskiej linii

obronnej, zbudowanej w latach 1943-1944 na południowych zboczach Karpat

Wschodnich. Po II wojnie światowej, aż do niedawna, stacjonowała tam jednostka

wojskowa. Wcześniej sowiecka, potem ukraińska.

KonsTanTy czawaGa

tekst i zdjęcia

Gdy wojsko opuściło schrony bo-

jowe, miejscowa ludność szybko „roz-

parcelowała” wszystko, co się dało

– metal, kable, różne urządzenia. Po-

została tylko czarna dziura wejścia do

tajemniczej jaskini. Ciemnej, zawilgo-

conej, niezbadanej do końca i dlatego

nieco... strasznej.

Ta potężna linia obronna, mająca

chronić Węgry przed atakiem armii

obraz wojciecha Kossaka, źródło: www.kki.pl

sowieckiej, jest dziś prawie zapo-

mniana. Tu i ówdzie można spotkać

światowej stacjonował we Lwowie,

taDeUsz olszańsKi

jakieś wzmianki. Linia Arpada, która

gdzie zaprzyjaźnił się z Polakami.

była nowoczesnym dziełem sztuki

Należał do tej grupy węgierskich ofi-

To nie autor „Chłopców z placu

wojennej, nie była ciągła i składała

cerów, którzy w momencie wybuchu

Broni” Ferenc Molnar, lecz inny wę-

wejście do „czeluści” Karpat

się z niezależnych punktów oporu.

walk o Lwów przyczynili się poważnie

gierski pisarz Jeno Szentivanyi napi-

Przed każdą przełęczą stworzono

do przekazania ważnych informacji

sał wzruszającą powieść o polskiej

nać w kilka miesięcy. Teraz bunkier

W centrum miasteczka nad rzeką

węzeł obrony z betonowych schro-

oraz broni polskiej stronie. Był we

młodzieży, która broniła Lwowa w

już ma gospodarza, który opiekuje

Łatoricą spotykamy się w malutkiej

nów bojowych, wielkiej liczby betono-

Lwowie do końca walk i zafascynował

1918 roku. Rzecz pod tytułem „Len-

się tym obiektem. Bardzo chcą spro-

kawiarence „Chwyłynka” (Chwilecz-

wych pojedynczych stanowisk strze-

się bohaterstwem polskiej młodzieży.

gyel sasfiokak” czyli „Polskie orlęta”

wadzać tam turystów. Jednak na ra-

ka), gdzie właścicielka pani Ania,

leckich, przeszkód przeciwczołgo-

I obrona Lwowa stała się dla niego te-

ukazała się na Węgrzech w 1937

zie trzeba wyczyścić te podziemia i je

proponuje by spróbować kawę z ma-

wych, zasieków, przeznaczonych dla

zabezpieczyć.

sełkiem, ażeby nam „droga gładko

długotrwałej obrony. Co prawda, nie

matem pozwalającym kontynuować

roku i mimo dużej popularności nie

„Budowa w tym miejscu trwała

się ścieliła”. Dołącza do nas jeszcze

spełniła swej roli do końca. Wojska

to, co legło u podstaw sukcesu naj-

doczekała się ani kolejnych wydań,

już od 1939 roku – mówi Arkadiusz

dwóch mężczyzn i ruszamy samo-

radzieckie w 1944 przełamały front,

głośniejszej powieści węgierskiej XX

ani przekładu na polski. Zaczęła

Kowacz. – Sprowadzano do tej pracy

chodem między zielone pasma gór.

obchodząc obronę armii węgierskiej.

wieku, a mianowicie „Chłopców z pla-

się bowiem II wojna światowa i na

ludność z okolicznych terenów. Tu

„O tam, gdzieś w krzakach po-

Sowieci puścili czołgi korytami rzek

cu Broni” Ferenca Molnara. O ile jed-

znajdujących się u boku Niemiec

mógł być magazyn broni czy amuni-

winien być bunkier” – mówi Wasyl.

i potoków górskich.

nak „Chłopcy” Molnara byli zabawą w

Węgrzech unikano publikacji sławią-

cji wojskowej, a tam było miejsce pod

Kilkanaście metrów od drogi, pod wy-

Podobna sytuacja była też na

Ojczyznę, to „Orlęta” są wprawdzie

cych bohaterstwo Polaków. Wbrew

szpital. Niestety nie posiadamy żad-

sokimi, strzelistymi bukami, zobaczy-

kierunku mukaczowskim, w pobliżu

zbeletryzowaną, ale opartą na auten-

sojuszowi z Hitlerem Węgry w czasie

nych dokumentów czy planu wszyst-

łem zarośnięte wejście do betonowe-

dzisiejszej wsi Wełyka Hrabiwny-

tycznych wydarzeniach opowieścią

wojny naprzód umożliwiły ewakuację

kich korytarzy. Zwracaliśmy się w tym

go podziemia. Potrzebna jest latarka,

cia. Tam umocnienia składały się z

o bohaterstwie polskiej młodzieży, o

naszych wojsk przez swoje terytorium

celu do Budapesztu, do urzędów wę-

jednak Wasyl przekonuje mnie, aże-

dwóch potężnych węzłów obrony

walce o niepodległość Polski.

na zachód, a potem udzieliły schro-

gierskich, niestety, nie mamy żadnej

by jechać do Wełykiej Hrabiwnyci,

typu polowego, zlokalizowanych na

Bohaterami powieści jest lwow-

nienia tysiącom polskich uchodźców.

odpowiedzi”.

bo tam już na nas sam wójt czeka.

przełęczach oraz sześciu bunkrów

ska rodzina Potockich, która od

Patrzymy na kolejną zamurowa-

Wójtem okazał się inteligentny mło-

Publikowanie „Polskich orląt” byłoby

długotrwałej obrony, osłaniających

ną ścianę. Prowadzi do niej wentyla-

dy człowiek Arkadiusz Kowacz (Ko-

dolinę Latoricy, w tym przeszkód

początku bierze udział w obronie

jednak zbyt jawnym drażnieniem III

cja i kanalizacja. Arkadiusz mówi, że

vacs?), energetyk z wykształcenia.

przeciwczołgowych, pól minowych,

Lwowa. Rzecz została napisana z

Rzeszy. Po wojnie natomiast socja-

nikt nie wie, co tam może być. Może

Sam otwiera ciężkie drzwi w skale,

zawałów leśnych oraz 95 żelbeto-

dobrą znajomością realiów, prosto,

listyczna cenzura wpisała książkę

jest nawet broń czy zaminowane

pod górą porośniętą młodym lasem.

nowych i 37 drewniano-ziemnych

bez emfazy. Należy do nurtu, który

na swoją listę, bo autor był oficerem

przejście. Z przekazów osób star-

Włącza światło i od razu zamyka za

schronów bojowych.

zaczął się od zabawy „Chłopców z

węgierskiej armii regenta Horthyego.

szych wójt wie, że przed nadejściem

nami drzwi na klucz.

Mój znajomy, pan Wasyl, wicedy-

placu Broni”, a następnie najdobitniej

Tak więc nie świetna powieść Szen-

Sowietów Węgrzy wywieźli skrzynie

Przez kilka metrów pozostajemy

rektor firmy budowlanej w Swalawie,

został ujęty przez Aleksandra Kamiń-

tivaniego, ale cała jego twórczość, a

z dokumentami. Później twierdza zo-

w kamiennym, zimnym worku. Pod

przed kilku dniami zadzwonił do mnie

skiego w „Kamieniach na szaniec”

był wziętym autorem, objęta została

stała otoczona przez wojska sowiec-

nogami zauważyłem świeżą podło-

i powiedział, że załatwił wycieczkę do

i ciągle wzrusza. Szkoda, że nie zo-

milczeniem.

kie. Część Węgrów trafiła do niewoli.

gę. Deski ścielone są też w licznych

największego bunkra Linii Arpada,

stała przetłumaczona na polski.

Szentivanyi był oficerem armii au-

Wśród nich znalazło się też sporo

korytarzach i salach podziemnych,

który obecnie jest zamknięty. Na Za-

stro-węgierskiej i pod koniec I wojny

Rusinów zakarpackich, których zmo-

dokąd prowadzi nas wójt. Twierdzi,

karpaciu, podobnie jak i we Lwowie,

kg

bilizowano do armii węgierskiej.

że tego wszystkiego udało się doko-

każda sprawa zaczyna się z kawy.

Niektórzy próbowali uratować

Spotkanie Miedwiediew –

swoje życie uciekając stąd. Część

Węgrów popełniła samobójstwo.

Potem przez kilka dni enkawudziści

Janukowycz bez efektów

wywozili z tego bunkra wory różniej

broni, amunicji, produktów spożyw-

czych. Dalej próbowano bez skutku

Bez konkretnych rezultatów zakończyły się

wysadzić wejście oraz wszystkie wyj-

rozmowy premiera Rosji Dmitrija Miedwie-

ścia. Później, przez jakiś czas, obiekt

zajmowało wojsko sowieckie. Potem

diewa w Kijowie. Prezydent Wiktor Januko-

należał do systemu obrony cywilnej.

Po jeszcze jednym rozgałężeniu

wycz i premier Mykoła Azarow nie przeko-

wciskamy się w wąski i długi kory-

tarz. Dalej idziemy po schodkach w

nali Rosjan do obniżenia ceny gazu.

głąb góry. Z grubsza wyczyszczono

i oświetlono około 500 metrów pod-

W czasie spotkania z Wiktorem

Ukraińcy chcą zmniejszyć ilość

ziemia – powiedział Arkadiusz Ko-

Janukowyczem Dmitrij Miedwiediew

kupowanego od Rosjan paliwa do

wacz. Tam dalej jeszcze ciemność,

pod nogami woda i nie wiadomo co.

powiedział, że Ukraina jest najbliż-

27. miliardów metrów sześciennych

Sami nie potrafimy wyjść z tych

szym sąsiadem i partnerem Rosji

rocznie oraz obniżyć cenę gazu.

labiryntów, dokąd zaprowadził nas

oraz zachęcał go do większego

Gazprom się na to nie godzi twier-

Arkadiusz. Powoli idziemy za wój-

zaangażowania w projekty integru-

dząc, że obowiązujące kontrakty są

tem, który dzieli się pomysłami, jak

jące mocniej Moskwę i Kijów. Jego

dla niego korzystne: cena pozosta-

zagospodarować to podziemie. Liczy

zdaniem, międzynarodowa sytuacja

je zatem taka sama, podobnie, jak

też na nasze pomysły i na pożegna-

ekonomiczna nie jest prosta i nie

ilość paliwa: 52 miliardy metrów

nie mówi, że czeka tu na czytelników

można liczyć na łatwą przyszłość.

sześciennych rocznie.

„Kuriera Galicyjskiego”, z Ukrainy,

Jednym z najważniejszych te-

PaP

Polski i innych państw.

zadbane korytarze

matów rozmów była cena gazu.